Stanowi jedną z atrakcji Szlaku Architektury Drewnianej. Jest to jeden z dwóch drewnianych kościołów w powiecie włoszczowskim.

Historia

Pierwsza wzmianka o kościele w Kossowie pochodzi z ok. 1470 r. Była to wówczas świątynia pw. Wszystkich Świętych. Kościół jeszcze przed 1556 r. został zamieniony na zbór kalwiński. Do jego pierwotnej funkcji przywrócono go w 1602 r. Być może wówczas został on również odrestaurowany i przebudowany. W poł XVII w. z fundacji Jakuba Michałowskiego na zrębie kościoła gotyckiego wzniesiono nowy kościół, który zapewne około poł. XVIII w. spłonął. Obecna świątynia została ufundowana w latach 1764-66 przez właścicielkę Kossowa Józefę z Wielopolskich Michałowskiej, żonę Antoniego. Być może jednak fundacja nie dotyczyła budowy nowego, ale przebudowy starego kościoła. Świątynię konsekrował biskup sufragan krakowski ks. Franciszek Potkański 20 maja 1766 r. Zapewne w tym czasie wzniesiono też dzwonnicę. Wygląd budowli nie zmienił się zasadniczo od 1823 r. Nie istnieje tylko „wieża mała”, wymieniona w opisie świątyni. W 2. poł. XIX w. stan kościoła był zły. W latach 70. i 80. XIX w. zniszczony mocno budynek uchroniono przed rozbiórką, wykonując w 1877 r. remont dachu, a następnie wymieniając przyciesie. W 1886 r. odnowiono prezbiterium i ołtarze boczne. W 1937 r. przeprowadzono remont i wykonano malowidła w nawie głównej. W 1958 r. wyremontowano kościół i dzwonnicę. W 1968 r. zmieniono wezwanie świątyni na Matki Boskiej Częstochowskiej. W 1987 r. zaimpregnowano ściany kościoła i dzwonnicy. W latach 2010-2012 w ramach projektu „Skarbiec Świętokrzyski. Szlak architektury drewnianej i średniowiecznej.”, wykonano konserwację ołtarza głównego, dwóch ołtarzy bocznych, ambony i chrzcielnicy oraz odnowiono polichromie w nawie głównej i prezbiterium.

Opis

Kościół położony jest w centralnej części wsi, na północ od drogi do Oksy. Zbudowano go w konstrukcji zrębowej na ceglanej podmurówce na zaprawie wapiennej. Ściany wzmocnione są lisicami i oszalowane pionowymi deskami, łączenia zakrywają listwy. Ścianę południową zdobią, zawieszone od zewnątrz, narzędzia Męki Chrystusa. Nawa ma w rzucie kształt zbliżony do kwadratu, prezbiterium jest prostokątne, zamknięte trójbocznie. Od zachodu znajduje się kwadratowa kruchta, od południa przedsionek. Od północy do prezbiterium przylega prostokątna zakrystia z przedsionkiem od strony zachodniej. Główne wejście prowadzi od południa przez przedsionek, drugie od zachodu przez kruchtę. Kościół przykryty jest dwuspadowym, gontowym dachem, o połaciach załamanych nad nawą i przedłużonych nad zaskrzynieniami, o więźbie storczykowej i jednej kalenicy nad nawą i prezbiterium. Pod okapami przedłużonych połaci dachu głównego wzdłuż nawy i pod okapem prezbiterium znajdują się zaczepy, które nie mają jednak funkcji konstrukcyjnej, lecz stanowią element dekoracyjny. Kruchta i przedsionek nakryte są także dwuspadowymi dachami, zakrystia dachem pulpitowym. Sygnaturka ma kształt cebulasty z latarnią o cebulastym dachu zwieńczonym iglicą na kulce.

Wnętrze ozdobione jest malowidłami z pocz. XIX w., imitującymi formy architektoniczne: pilastry o kanelowanych trzonach i kompozytowych kapitelach, na których wsparty jest fryz kostkowy. Stropy są płaskie z podsufitką, w nawie z zaskrzynieniami. Listwy na stropie tworzą geometryczny wzór. Chór muzyczny datowany na 1. poł. XIX w. wsparty jest na dwóch ozdobnie profilowanych słupach. Otwór tęczowy ma kształt pełnego łuku. Na tęczy wisi figura ukrzyżowanego Chrystusa z XVI lub 1. poł. XVII w. Odrzwia prezbiterium zostały w górnej części wycięte w kształcie tzw. „oślego grzbietu”. W podobny sposób wykonane zostały obramienia okien. Ołtarz główny datowany na 2. poł. XVII w. został zapewne przeniesiony z innego kościoła. Lewy ołtarz boczny pochodzi z poł. XVII w., a prawy z XVIII w., podobnie jak ambona. W kościele znajduje się również drewniana chrzcielnica pochodząca przypuszczalnie z XVII lub XVIII w.

Dzwonnica zbudowana jest w konstrukcji słupowo-ramowej na planie kwadratu. Nakrywa ją stromy, namiotowy dach, kryty gontem. Jest to jednokondygnacyjny, jednownętrzowy, niepodpiwniczony budynek o ścianach lekko nachylonych do środka, oszalowanych pionowymi deskami. Miejsca łączenia zakryte są listwami. W środku znajdują się dwa dzwony: mniejszy z 1921 r. i większy z 1759 r.

Zabytek z zewnątrz dostępny, wewnątrz po uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 20-06-2017 r.