Obecnie siedziba Fundacji Kórnickiej i Biblioteka Kórnicka PAN. Zamek wpisany na listę pomników historii.

Sytuacja: Otoczony fosą zamek fasadą zwrócony jest na północ. Usytuowany między dawnym dziedzińcem (z którego wyodrębniono ogrodzona partię z dwiema oficynami) a parkiem przylegającym od południa i wschodu. Od zachodu przebiega szosa prowadząca do Bnina i dalej do Śremu (obecnie ulica Zamkowa), która oddziela zamek od jeziora. 

Autorzy, historia obiektu

W 1335 roku własność Mikołaja, a w 1378 roku Wyszoty z Górki herbu Łodzia. W 1426 roku Mikołaj Górka, kanonik gnieźnieński i kanclerz kapituły poznańskiej, spisuje kontrakt na prace ciesielskie przy kórnickim zamku, który jest zamieszkały już w 1437 roku. 

Dwuskrzydłowy zamek z cylindryczna wieżą od północy, otoczony fosą i bagnami jest rezydencja Górków: u schyłku XV wieku biskupa poznańskiego Uriela, w 1557 roku Stanisława, który ok. 1570 roku modernizuje zamek dobudowując od północy skrzydło o trzech pomieszczeniach (skrajne w formie wież) oraz aneks sanitarny przy skrzydle zachodnim. W niższej kondygnacji wprowadza sklepienia i wtórne podziały. 

Po 1592 roku właścicielami Kórnika są Czarnkowscy, Grudzińscy a od 1676 roku Działyńscy: Paweł, po 1713 roku Zygmunt. Od 1732 do 1790 roku córka Zygmunta – Teofila (primo voto Szołdrska, secundo voto Potulicka). W tym czasie przeprowadzono barokową przebudowę zamku: zlikwidowano wewnętrzny dziedziniec i wybudowano sień z paradnymi schodami oraz dwukondygnacyjną salę nad sienią na najwyższej kondygnacji. Całość przykryto nowym, barokowym dachem. Zlikwidowano bramę i most zwodzony od północy, gdzie już wcześniej założono dziedziniec z murowana zabudową (1755-1757). W roku 1773 zawarto kontrakt z murarzem Rychterem na budowę dwu mostów, z czego dokończono tylko północny. Za czasów Teofili Potulickiej przebudowano ogród i wzniesiono dwie murowane altany oraz oranżerię i figarnię. 

Od 1826 roku właścicielem Kórnika jest Tytus Działyński. W latach 1826-28 projekty przebudowy zamku opracowuje Antonio Corazzi, Henryk Marconi i Karl Friedrich Schinkel. W latach 1843-1861 następuje generalna przebudowa zamku, w oparciu o wspomniane projekty i decyzje Tytusa Działyńskiego, pod nadzorem W. Stabrowskiego i M. Cybulskiego. W trakcie tej przebudowy został nadany architekturze zewnętrznej i wnętrzom kształt zachowany do dziś. 

W latach 1861-1880 właścicielem Kórnika jest Jan Działyński, syn Tytusa. Zachodzą wtedy niewielkie zmiany w korytarzu na parterze. Część pomieszczeń na poddaszu adaptuje się na cele biblioteczne. W Sali Mauretańskiej urządzone jest muzeum. 

Właścicielem Kórnika w latach 1882-1923 jest siostrzeniec Jana, Władysław Zamoyski twórca powołanej w 1925 roku Fundacji Zakłady Kórnickie, W latach 1882-1883 remontowana jest elewacja południowa oraz adaptowane są pozostałe wnętrza na poddaszu. W latach 1891-1893 wymieniono konstrukcję oszklonego dachu babińca i stolarkę drzwi zamykających salę mauretańską. W 1937 wykonano ekspertyzę konstrukcyjną babińca, który następnie rozebrano. 

Materiał i konstrukcja: Zbudowany z cegły, posadowiony jest na drewnianym palowaniu, częściowo tynkowany. Obramowania okien i portali w części ze sztucznego kamienia. Kolumienki, tarcze herbowe rzeźbione w kamieniu oraz odlewane w metalu. Sklepienia ceglane wsparte na murowanych oraz metalowych kolumnach. Stropy drewniane, ozdobne. Schody drewniane, balustrada oraz podstopnice rzeźbione. Stolarka drzwiowa płycinowa, rzeźbiona. 

Rzut: Założony na planie nieregularnego czworoboku z licznymi ryzalitami. Zasadniczy plan trzytraktowy, trójdzielny z sienią, korytarzem i salą na osi. Pokoje usytuowane od zachodu wzbogacone od północy półokrągłym a od południa prostym ryzalitem. Od wschodu ośmioboczne wnętrze połączone z ciągiem komunikacyjnym oraz prostokątny ryzalit przy południowym narożu. Sala na osi występuje od południa w formie ryzalitu. 

Bryła: Obiekt czterokondygnacyjny – najniższa kondygnacja nieco zagłębiona poniżej terenu, najwyższa (za wyjątkiem ryzalitów frontowych i elewacji południowej) mieści się na poddaszu. Dachy płaskie, ukryte za krenelażowym gzymsem. Boczne partie fasady oraz ryzalit południowy ujęte wielobocznymi wieżyczkami ze zwieńczeniem o kształcie krenelaża. Nad bryłą dominuje cylindryczna wieża przy zachodniej elewacji, która zwieńczona ozdobnym gzymsem z krenelażem i machikułami, wzbogacona jest od północy okrągłym ryzalitem, przechodzącym górą w zwieńczoną również krenelażem wieżyczkę, znacznie wyższą aniżeli wieża. 

Elewacje: Najniższa kondygnacja oraz cylindryczna wieża z aneksami nietynkowane, pozostałe partie tynkowane z zaznaczonym płaskim boniowaniem. Wszystkie partie poszczególnych elewacji zwieńczone krenelażem, zaś cylindryczna wieża oraz ryzality południowe wzbogacone dodatkowo machikułami. 

Fasada: Trójdzielna z 5-boczną przybudówką na osi najniższej kondygnacji, na której (połączony z mostem) taras, poprzedzający główne wejście. Otwór wejściowy, flankowany dwoma oknami przesklepionymi łukiem Tudora. Okna ozdobione herbami Jelita i Ogończyk. Niemal całą płaszczyznę wyższej kondygnacji tej partii fasady przepruwa otwór okienny ozdobiony herbem Ogończyk. Boczne partie wyższe o jedną kondygnację, jednoosiowe. Okna trójdzielne, zamknięte prosto, z załamanymi gzymsami nadokiennymi. W elewacji wschodniej cylindryczna wieża z aneksami od północy oraz prostokątny ryzalit od południa, między którymi cofnięta, poprzedzona parterową przybudówką z tarasem, środkowa partia. Pod tarasem wyjście do ogrodu łączące się z drewnianym mostem, wyżej partia elewacji przepruta sklepionymi niszami w której porte-fenetry a na drugim piętrze loggia. Ta część elewacji zwieńczona szczytem z fialami. W cylindrycznej wieży z aneksami otwory okienne zamknięte ostrołucznie. Elewacja południowa o nieregularnym układzie ujęta w dwa wąskie ryzality, które na wysokości drugiej i czwartej kondygnacji przeprute zdwojonymi. Ostrołucznie zamkniętymi otworami okiennymi. Ryzalit środkowy przesunięty z osi; przestrzeń między nim a ryzalitem od zachodu wzbogacona o pięcioboczny, sięgający trzeciej kondygnacji aneks, przepruty na dwu poziomach ostrołucznymi oknami. Płaszczyzna po przeciwległej stronie środkowego ryzalitu trzyosiowa; w partii cokołowej otwory biforyjne zamknięte półokrągłymi łukami, wspartymi na kolumience, wyżej okna przesklepione ostrołucznie, nad nimi fryz o formie rzędu tarcz herbowych. Nad fryzem otwory okienne na przestrzeni dwu kondygnacji, sklepione łukiem Tudora. Ryzalit środkowy wysunięty przed lico w kształcie ostrołucznie przesklepionej wnęki z niszami w ościeżach. Poprzedzony parterową przybudówką z trzema otworami okiennymi od frontu i niszami w bocznych elewacjach, na niej taras ozdobiony odlewami rzeźb pantery i lwa. Cofnięta w głąb ściana tej partii przepruta trzema, wychodzącymi na taras porte-fenetrami, nad którymi fryz o formie herbowych tarcz. Wyżej trzy otwory okienne analogicznie jak w bocznej partii (środkowe wyższe aniżeli boczne). Elewacja zachodnia flankowana prostokątnym ryzalitem – wieżą od południa i półokrągłym ryzalitem z krenelażową balustradą od północy. Pośrodku trójosiowa loggia z balkonem na drugim piętrze. W cokołowej partii ryzalitów otwory w kształcie strzelnic w partii środkowej otwory i wnęki zamknięte łukiem Tudora. Podobnie p[przesklepione łęki arkad loggi oraz ujęte ozdobnym obramieniem otwory okienne ryzalitów. Na kondygnacji drugiej okna zamknięte prosto z załamanym nadokiennikiem. 

Wnętrza: We wnętrzach pierwszego i drugiego pietra bogaty wystrój architektoniczny. Sklepienia krzyżowe, kryształowe, kolebkowe, głównie w pomieszczeniach komunikacyjnych, cylindrycznej wieży, wnętrzach aneksów. Stropy drewniane, w niektórych pomieszczeniach ozdobne z dekoracją malarską (głównie sień, sala jadalna, sala mauretańska). W pokojach reprezentacyjnych sufity ozdobione dekoracją sztukatorską, w części złoconą. Ozdobne snycerskie portale i stolarka drzwiowa, balustrada głównych schodów oraz podest schodów w wieży. Bogata dekoracja Sali mauretańskiej – sztukaterie, galeria z kutą balustradą, metalowe kolumienki z dekoracyjnymi kapitelami. Posadzki drewniane, intarsjowane. W głównej sieni wielobarwna terrakota. 

Zamek otoczony jest czterdziesto hektarowym parkiem o wspaniałych nasadzeniach, stanowiącym Arboretum Kórnickie.

Tekst z karty ewidencyjnej zabytku z 1996 r. Autor: Róża Kąsinowska