Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Kórnik - zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Kórnik - zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli

Kórnik - zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli

Pomnik Historii 1. poł. XV - 1. poł. XIX w. Kórnik

Adres
Kórnik

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Kórnik - miasto

"Kórnik - zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli" został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 roku. 

Istniejąca od czasów średniowiecza rezydencja, będąca w swej historii w posiadaniu kilku znakomitych rodów możnowładczych - wraz z założeniem parkowym i kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli majątku, tworzą zespół o spójnym artystycznie charakterze. Umiejscowiony na tle Jeziora Kórnickiego, otoczony fosą zamek otrzymał swój obecny neogotycki kształt w połowie XIX wieku, stając się obiektem o oryginalnym i powszechnie rozpoznawalnym wizerunku. Dopełnieniem malowniczo osadzonej w krajobrazie architektury jest jej bogate wyposażenie. Zaprojektowane w stylu orientalnym wnętrza wypełniają liczne zbiory gromadzone przez konesera sztuki i bibliofila Tytusa Działyńskiego, który stworzył tu rodzaj Museum Polonicum. Przekazanie go razem z całym majątkiem ziemskim na użytek narodowi przez ostatniego właściciela, Władysława Zamoyskiego, było zwieńczeniem działań na rzecz krzewienia nauki i kultury prowadzonych przez poprzedników.

Kórnik jest doskonałym ucieleśnieniem romantycznej wizji siedziby arystokratycznej, właściwej dla XIX-wiecznej polskiej kultury, która łączy potrzebę upamiętnienia swego rodu z ambicjami o charakterze patriotycznym, przejawiającymi się w kolekcjonowaniu narodowych pamiątek i czynieniu z własnej rezydencji swoistej oprawy dla nich. Kulturotwórcza rola miejsca kontynuowana jest dziś przez Polską Akademię Nauk - opiekuna działającej tu biblioteki i muzeum.

Historia

Pierwszy dokument dotyczący budowy zamku dla Mikołaja z Górki, kanclerza kapituły poznańskiej i kanonika gnieźnieńskiego, pochodzi z 1426 roku. Wzniesiona przypuszczalnie ok. 1430 roku budowla posadowiona została na otoczonej fosą wyspie, do której przez bagna od południa prowadziła groblą droga. W 1436 roku Mikołaj sprowadził architekta z warsztatu Henryka Brunsberga, który zaprojektował w pobliżu kościół. Rok później przeniesiono tu parafię z Pierzchna i zapewne wtedy lokowano miasto.

Zamek w Kórniku był reprezentacyjną siedzibą Górków - jednego z najpotężniejszych rodów Wielkopolski doby renesansu i reformacji - do czasu bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 roku. Doniosłym wydarzeniem z tego okresu była wizyta w 1574 roku Henryka Walezego, przejeżdżającego przez Kórnik w drodze na koronację do Krakowa. W 1610 roku dobra zakupił Zygmunt Grudziński, który podejmował tu króla Zygmunta III Wazę w 1623 roku.

W 2. połowie XVII wieku Kórnik stał się własnością Działyńskich. Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka, która zaangażowała się w prace nad rozwojem posiadłości. W 2. połowie XVIII wieku ukończyła przebudowę rezydencji w stylu barokowym z dodanymi oficynami na przedzamczu, urządziła ogród na modłę francuską na terenach dawnych bagien, utworzyła szkółki drzew i tzw. zwierzyniec, wzniosła zabudowania folwarczne w części majątku zwanej Prowent. Od 1826 roku właścicielem Kórnika był Tytus Działyński. Jego plany całkowitej przebudowy rezydencji, której projekty zamawiał u najwybitniejszych tego czasu architektów: Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla Friedricha Schinkla, przerwało powstanie listopadowe i konfiskata majątku przez władze pruskie. Po wygranym procesie o zwrot dóbr przystąpił do prac nad przebudową, twórczo modyfikując projekt Schinkla we współpracy z architektem Marianem Cybulskim. Starym murom nadano kostium romantycznego gotyku angielskiego z elementami orientalnymi. Spalony w czasie pożaru kościół został odbudowany w 1839 roku w stylu neogotyckim według projektu Franciszka Marii Lanciego. Ogród francuski zgodnie z ówczesną modą Działyński przekształcił w park angielski ze ścieżkami, klombami i polanami widokowymi własnego projektu. Poszerzył go o arboretum - jedno z najstarszych i największych w Polsce. Po jego śmierci jedyny syn Jan Działyński kontynuował dzieło ojca, rozbudowując rezydencję i sprowadzając cenne okazy drzew z zagranicy.

Ostatnimi właścicielami Kórnika byli Zamoyscy. W 1924 roku Władysław Zamoyski przekazał dobra kórnickie, poszerzone o własne zbiory etnograficzne, narodowi polskiemu i utworzył Fundację Zakłady Kórnickie, po wojnie przejętą przez państwo. Od 1954 roku zamkiem i zbiorami opiekuje się Biblioteka Kórnicka PAN, a Arboretum zarządza Instytut Dendrologii i Pomologii PAN. Fundacja Zakłady Kórnickie wznowiła działalność w 2002 roku.

Opis

Zamek kórnicki w swojej strukturze zachował elementy z różnych faz historii obiektu. Do najstarszych z nich należą: pierwotne posadowienie na palach na wyspie otoczonej fosą, gotyckie przyziemia i dolna część baszty wschodniej, duże partie ścian pierwszej kondygnacji, a także droga dojazdowa od południa. Barokowy pałac Teofili z Działyńskich przetrwał w układzie trzytraktowym i rozplanowaniu poszczególnych wnętrz. Z tego czasu pochodzą: taras, most i fronton rezydencji skierowany ku Kórnikowi. XIX-wieczne przekształcenie pałacu w zamek o cechach angielskiego neogotyku wpłynęło na nieznaczne poszerzenie budowli. Dodano ryzalit południowy ozdobiony łukiem o kształcie nawiązującym do architektury indyjskiej, oranżerię (niezachowaną) w przyziemiu, baszty w narożach i galeryjki po bokach. Główne wejście znajduje się od strony północnej. Prowadzi do niego murowany trójprzęsłowy most. Ogromne potrójne okno na osi elewacji zwieńczono łukiem Tudora. Okrągła baszta w płn.-wsch. narożniku różni się od pozostałych - wykonana z czerwonej cegły kontrastuje z otynkowaną i delikatnie boniowaną resztą murów.

Wnętrza zamku kryją unikatowe eksponaty, m.in.: obrazy, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria, meble, porcelanę i srebra. Szafy służące ich wyeksponowaniu, jak również elementy wystroju - posadzki, drzwi i portale, balustrady, sztukaterie na stropach - projektował Tytus Działyński z żoną Celiną z Zamoyskich Działyńską, opierając się na licznych wzornikach architektonicznych, z których czerpali motywy z różnych kultur i stylów. Najokazalszym pomieszczeniem jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, w której eksponowana jest do dziś kolekcja pamiątek narodowych. Jej bogaty program heraldyczny odnosi się do ziem polskich i od Polski zależnych z czasów jej największego terytorialnego zasięgu. Kasetonowy sufit w Sali Jadalnej zdobi 71 herbów wymienionych przez Jana Długosza uczestników bitwy pod Grunwaldem. W pokoju pod wieżą znajdują się zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii.

Kościół ma formę trójnawowej, czteroprzęsłowej hali. Przęsło prezbiterialne wydzielone jest parą filarów i otoczone obejściem. Od południa przylega do korpusu kaplica grobowa Górków, od północy zakrystia (ob. kaplica Serca Pana Jezusa) z kryptą grobową Zamoyskich. Neogotycka fasada ozdobiona jest wielopolowym oknem angielskiego typu, ażurową rozetą i ostrołukowymi blendami. Po obu jej stronach stoją neogotyckie dzwonnice-bramy. We wnętrzu, obok cennego wyposażenia, znajdują się płyty nagrobne i epitafia członków rodów - właścicieli Kórnika: Górków, Działyńskich i Zamoyskich.

Park - arboretum o powierzchni 36 ha ma układ ścieżek wytyczony w XIX wieku. Wielka aleja dojazdowa, prowadząca do zamku od południa po średniowiecznej grobli, do miejsca gdzie kończył się barokowy ogród obsadzona jest starymi lipami. W dobudowanym przez Tytusa Działyńskiego do altany ogrodowej budynku biblioteki mieści się dzisiaj Muzeum Dendrologiczne. Z trzech neogotyckich bram parku zaprojektowanych przez Celinę Działyńską zachowała się tylko jedna.

Na północ od zamku rozciąga się przedzamcze - od XVIII wieku dziedziniec paradny z oficynami; ok. 300m na południe znajduje się zespół folwarczny Prowent. Spośród zabudowań Prowentu, do których należy m.in. kuźnia, spichrz, browar, gorzelnia, na uwagę zasługuje barokowa oficyna, tzw. „Dom pod Kasztanami” - miejsce urodzenia poetki Wisławy Szymborskiej.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: zespół rezydencjonalny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_PH.8414