Stanowisko posiada utrwaloną w krajobrazie, czytelną formę terenową i jest jednym z nielicznych obiektów tego rodzaju na Śląsku. Razem z gródkiem stożkowatym położonym w nieodległej miejscowości Osiek Grodkowski (stanowisko 4) obiekt tworzył późnośredniowieczną, ufortyfikowaną granicę ciągnącą się wzdłuż rz. Nysy Kłodzkiej.

Usytuowanie i opis

Grodzisko położone jest pomiędzy dwoma rzekami, na zachodnim brzegu Nysy Kłodzkiej i na wschodnim brzegu jej lewego dopływu zwanego Starą Strugą. Miejsce to znajduje się niecałe 4 km na północny wschód od m. Kopiska i ok. 1,5 km na południe od m. Głębocko. Zabytek znajduje się na terenie Lasu Dębina i porastają go drzewa i krzewy.

Obwiedzione wałami (podwójną linią?) grodzisko ma powierzchnię ok. 1,15 ha i w planie jest nieregularno owalne (od wschodu przylega do meandrującego starorzecza rz. Nysy Kłodzkiej). Stożkowaty kopiec znajduje się na majdanie, w południowej części założenia obronnego – w planie jest kolisty, o średnicy ok. 25 m, powierzchni ok. 5 arów i wysokości 4-4,5 m. Kopiec prawdopodobnie jest najstarszym elementem założenia.

Na stanowisku odkryto liczne późnośredniowieczne zabytki ruchome, ceramikę oraz fragmenty gotyckich cegieł palcówek, które są śladami architektury murowanej.

Grodzisko w Kopicach jest przykładem względnie dobrze zachowanych reliktów późnośredniowiecznego założenia o funkcji rezydencjonalno-obronnej, będącego być może siedzibą książęcą. Wyróżnia je m.in. wyjątkowo obronna lokalizacja (w widłach rzek), relatywnie duże rozmiary („podzamcze”) i ślady murowanej architektury.

Historia

Grodzisko – gródek stożkowaty w m. Kopice (dawniej Głębocko) datowany jest na późne średniowiecze, 2. poł. XIII-XV w. Według Józefa Kaźmierczyka, Klemensa Macewicza i Sylwi Wuszkan obiekt można łączyć ze wzmiankowanym w źródłach pisanych w 1272 r. grodem kasztelańskim w Głębocku. Badacze ci przypuszczają również, że warownia ta mogła być zniszczona w trakcie wojen husyckich (1419-1436 r.). Z kolei Bohdan Guerquin uważa, że „zapewne na miejscu grodu znanego w r. 1272” znajdował się zamek książęcy, wzmiankowany w 1331 r., który wg niego został zniszczony przez wojska króla węgierskiego Macieja Korwina, które wtargnęły na Śląsk w czasie walk o koronę czeską z Władysławem II Jagiellończykiem.

Głównym elementem grodziska jest sztucznie usypany kopiec, typowy dla tzw. gródków stożkowatych. Genezę niedużych założeń obronnych, wznoszonych na sztucznie usypanych kopcach, lub naturalnych wzniesieniach i otaczanych fosą, wiąże się z Normanami i Europą Zachodnią, gdzie tego typu obiekty rozpowszechniły się już w poł. IX w., a jak uważają niektórzy najstarsze mogą pochodzić nawet z VIII w. We Francji tego rodzaju gródki na kopcu określa się jako motte, natomiast w Niemczech używa się terminu Wasserburge.

W Polsce tzw. gródki stożkowate datowane są z reguły na XIII-XV w. Założenia tego rodzaju rozpowszechniły się w 2. poł. XIII w., zapewne najwięcej z nich wzniesiono w wieku XIV, w XV stuleciu pomału zaczynały wychodzić z użycia, a okres ich funkcjonowania zamyka się na początku XVI w. – choć pojedyncze siedziby przetrwały aż do XVIII w. Według L. Kajzera wieżowe dwory były elementem symboliki stanu rycerskiego i powstały oraz kształtowały się wraz z innymi jego wyznacznikami. Kastellolodzy szacują, że małych gródków rycerskich, „obronnych dworów”, „drewnianych zameczków” było na terenie dzisiejszej Polski ok. dziesięć razy więcej niż murowanych, dużych założeń zamkowych. W XIV w. były to już obiekty bardzo popularne i licznie występujące w krajobrazie kulturowym polskiego średniowiecza.

Stan i wyniki badań

Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzanym w całym kraju, posiadamy wiedzę na temat tego jak wyglądały i jak budowano średniowieczne, drewniano-ziemne, obronne siedziby, które ze względu na ich nieduże rozmiary określa się też jako gródki lub dwory rycerskie, a nawet jako „drewniane zameczki”. Na lokalizację gródków preferowano miejsca o stałym dostępie do wody i z natury obronne. Gródki lokowano najczęściej na obszarach podmokłych, łąkowo-bagiennych w bezpośrednim sąsiedztwie niedużych cieków rzecznych, co zapewniało dostęp do wody i ograniczało dojście do obiektu, a przez to zwiększało jego obronność. Niektóre gródki wznoszono na niewysokich wzgórzach-pagórkach dominujących nad okolicą lub na wyniesionych cyplach teras nadrzecznych. Zdaniem J. Kaźmierczyka lokalizacja poszczególnych gródków stożkowatych na Śląsku w dużym stopniu związana jest z przebiegiem granic poszczególnych księstw.

Generalizując, „klasyczny” tzw. gródek rycerski był relatywnie niedużą, skromną siedzibą i de facto był bardzo prostym założeniem obronnym. Posiadał solidną drewnianą wieżę rezydencjonalno-obronną, wybudowaną w technice zrębowej, a posadowioną na sztucznie usypanym kopcu-nasypie. Kopiec ziemny z wieżą otoczony był szeroką fosą, którą wydrążano w trakcie wznoszenia nasypu. Usypanie kopca z jednej strony, czyniło założenie bardziej niedostępnym i w związku z tym zwiększało jego obronność, a z drugiej strony, niejednokrotnie było konieczne i służyło odizolowaniu siedziby-dworu od podmokłego podłoża. Wysokość zachowanych kopców wynosi zazwyczaj jedynie kilka metrów, ich podstawy są w planie najczęściej w przybliżeniu koliste lub lekko owalne, znacznie rzadziej czworoboczne, a ich średnice z reguły mieszczą się w przedziale 20-50 m. W przypadku gródków budowanych na pagórkach i cyplach oszczędzano nakładu pracy, ponieważ sztuczny nasyp nie musiał być już wysoki, a fosa niekoniecznie musiała otaczać obiekt – wystarczyło jedynie odciąć go tą przeszkodą od pozostałej części cypla. Uważa się, że wieża, wraz z ewentualnymi towarzyszącymi jej niewielkimi budynkami, otoczona była drewnianą palisadą lub płotem, a sam kopiec wzmacniano np. palami lub faszynowaniem, tak by był jak najbardziej stabilny i odporny na osuwanie się. Gródek tego rodzaju z pewnością posiadał też drewniany most przerzucony nad szeroką fosą. Odkryto również relikty założeń, które pierwotnie były bardziej rozbudowane i nieco większe, np. składały się z dwóch kopców, lub posiadały dodatkowy wał (oryginalnie zapewne drewniano-ziemny) i drugą okalającą całość fosę. Takim bardziej rozbudowanym obiektem – „zamczyskiem” jest właśnie warownia w Kopicach.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 02.03.2018 r.