Usytuowany w rozległym parku jest jednym z ważniejszych w województwie kujawsko-pomorskim. Okazały pałac od wieków do dnia dzisiejszego jest własnością jednej z najstarszej polskiej rodziny Komierowskich - herbu Pomian, zasłużonej dla Krajny i Polski.

Historia

Pierwsza wzmianka o Komierowie pochodzi z 1376 roku kiedy Jesko de Comyrow wspólne z braćmi sprzedał klasztorowi Cystersów z Koronowa Nasławą Łąkę. W XV wieku Komierowo odziedziczył Piotr. Po jego śmierci w 1494 roku jego spadkobiercami zostali wnukowie Mikołaj i Maciej nad którymi opiekę sprawo­wał Jan z Brudzewa. Po dojściu do pełnoletności dziedzicem Komierowa został Maciej, następnie jego córka Zofia. W 1561 roku Zofia odstąpiła swoją część dziedziczną Jędrzejowi Opalińskiemu, który tego samego roku odstąpił Komierowo Piotrowi i Maciejowi Komierowskiemu, synom Mikołaja, a stryjecznym braciom Zofii. Od tego momentu posiadłość była w rękach rodziny Komierowskich. Najstarszy, pierwszy dwór obronny usytuowany był na południowy-wschód od kościoła, u podnóża wałów. Z informacji historycznych wynika, że uległ on zniszczeniu w 1656 roku. Na obecnym miejscu nowy barokowy dwór miał, wybudować Piotr Komierowski - dziedzic od 1680 roku. Pod koniec XIX wieku dwór był w złym stanie technicznym i nie nadawał się do dalszego użytkowania. W 1896 roku Roman Komierowski przystąpił do jego remontu i rozbudowy. Projekt sporządził architekt Wiktor Stabrowski, a po zakończeniu prac obiekt otrzymał stylistykę neogotycką. Kolejną rozbudowę podjął Tomasza Komierowskiego w latach 1924-1929 roku według projektu architekta Stanisława Cybichowskiego. Do wybuchu II wojny światowej właścicielem Komierowa był Tomasz Komierowski, który podczas próby przedostania się do Nieżychowa został zatrzymany przez żołnierzy niemieckich i przewieziony do Lipki koło Złotowa, gdzie w nocy z 3 na 4 września 1939 został rozstrzelany. Na początku okupacji hitlerowskiej z pałacu zrabowano cenne zbiory (biblioteka i kolekcja portretów) oraz wyposażenie, a w obiekcie i zabudowaniach folwarcznych zorganizowano prowizoryczny obóz dla internowanych Polaków. W kwietniu 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły kaplicę grobową rodziny Komierowskich z 1911 roku usytuowaną w południowo-wschodniej części parku. Po 1945 roku pałac wraz z majątkiem przejęty został przez Skarb Państwa PRL i do 1960 roku był nieużytkowany. W latach 1961-1962, w Komierowie zorganizowano podośrodek pracy dla więźniów z Koronowa wprowadzając wewnątrz budynku wiele zmian. Od 1962 roku część pomieszczeń pałacowych przeznaczono na magazyn i mieszkanie, a całe piętro i poddasze było nieużytkowane. Wyremontowany w latach 1976-1978. Do 1989 roku pałac wraz z obiektami folwarcznymi użytkowany był przez PGR Komierowo. Po likwidacji PGR do 1993 roku był własnością Skarbu Państwa, a w dniu 11.08.1993 roku został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa - Oddział w Bydgoszczy. Do 1997 roku pałac był okresowo użytkowany na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. W dniu 16 grudnia 1997 roku na podstawie aktu notarialnego właścicielem pałacu z parkiem i częścią budynków folwarcznych została Janina Anna Komierowska. Obecnie jest własnością rodziny Komierowskich z mazowieckiej linii rodu.

Opis

Zespół pałacowy zlokalizowany jest we wschodniej części wsi. Od zachodu ograniczony drogą z Sępólna Krajeńskiego na Włościbórz, od północy drogą na Wałdowo, a od południa drogą z Przepałkowa. Od południa, wschodu i północy otoczonym rozległym parkiem. Na wschód od pałacu na obszarze parkowym trzy stawy połączone ze sobą niewielkimi przesmykami. W części wschodniej park graniczy z rozległymi polami. Pałac usytuowany na wzniesieniu polodowcowym, na rzucie prostokąta, w układzie osiowym zbliżonym do północ-południe. Pałac na rzucie prostokąta, założony na odchylonej osi północ-południe, murowany, wolnostojący, niepodpiwniczony z niskim parterem w typie suterenowy, budynek dwupiętrowy, otynkowany nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Strefa parteru oddzielona od wyższych partii pulpitowym gzymsem, korona murów zwieńczona ząbkowym gzymsem koronującym pod nim profilowany gzyms wydzielający gładki fryz biegnący w części podokapowej. Naroża pałacu oszkarpowane. Elewacja zachodnia - frontowa skierowana na rozległy podjazd flankowany po bokach dwoma budynkami oficyn. Okna prostokątne w tynkowych opaskach z parapetami, w obrębie ryzalitów połączonymi w gzyms. Otwory drzwiowe prostokątne, główne wejściowe zamknięte łukiem odcinkowym. W hollu parteru sklepienie eliptyczne krzyżowe wsparte na czterech prostokątnych filarach, w skrajnym pomieszczeniu w części południowej sklepienie na osi - krzyżowe. Korytarz w części północnej parteru ze sklepieniem kolebkowym. Sklepienia w hollu parteru eliptyczne krzyżowe wsparte na czterech prostokątnych filarach, w skrajnym pomieszczeniu w części południowej na osi - sklepienie krzyżowe. W północnej części parterowego korytarza - sklepienia kolebkowe. W trakcie przednim część północno-zachodniej parteru sklepienia odcinkowe. Na pierwszym piętrze klatki schodowej sklepienie eliptyczne krzyżowe. Galeria drugiego piętra wokół klatki schodowej zamknięta sklepieniami kolebkowymi i kolebkowymi z lunetami. W pozostałych pomieszczeniach stropy płaskie. Elewacje od strony elewacji zachodniej - frontowej i wschodniej - parkowej, w część środkowej zryzalitowane. Elewacja frontowa od północy i nieznacznie zryzalitowana. Przy elewacji południowej parterowa loggia z tarasem. Elewacja północna z ryzalitem na planie prostokąta, w którym klatka schodowa. Od wschodu, w narożu  mały aneks na planie kwadratu. Elewacja zachodnia - frontowa - dziewięcioosiowa z trzema ryzalitami. Ryzalit środkowy ujęty dwiema parami jońskich kolumn w porządku kolosalnym, osadzonymi na szkarpach parteru, na kolumnach trójkątny wyłamany naczółek; po jednej kolumnie przy bokach ryzalitu. W narożach między ryzalitem a korpusem pilastry w analogicznym porządku. Na pierwszym piętrze drzwi balkonowe ujęte portalem - z otworem drzwiowym w opasce z przepaskami kapitelowymi i pozornym kluczem, oflankowane kolumnami kompozytowymi o głowicach z impoatami, na których spoczywają odcinki naczółka segmentowego. Ściany skrajnych ryzalitów zwieńczone prostymi attykami. Elewacja południowa - czteroosiowa, w części środkowej parteru poprzedzona prostokątnym tarasem - loggią z dwiema elipsoidalnymi arkadami osadzonymi od zewnątrz na prostokątnych filarach, w części środkowej na uproszczonej kolumnie toskańskiej. Boczne ściany loggii o jednej arkadzie o łuku pełnym. Od góry loggii taras z metalową balustradą. Elewacja wschodnia - ośmioosiowa z dwuosiowym ryzalitem środkowym, boczne elewacje ryzalitu jednoosiowe, ryzalit zwieńczony na poziomie okapu dachu ścianką attykową, kondygnacje oddzielone gzymsem. W strefie parteru na drugiej osi od południa otwór drzwiowy i zejście schodami w rejon przyparkowy. Elewacja północna - czteroosiowa, z ryzalitem zawierającym klatkę schodową. W strefie okapu dachu - ścianka attykowa. W narożu od wschodu do klatki schodowej przylega niewielki ponad poziom pierwszego piętra, zadaszony dwupołaciowym daszkiem. Elewacja aneksu z małymi prostokątnymi okienkami. Wnętrze - w hollu parteru sklepienie eliptyczne krzyżowe wsparte na czterech prostokątnych filarach, w skrajnym pomieszczeniu, w strefie południowej na osi - sklepienie krzyżowe. W korytarzu w części północnej parteru sklepienia kolebkowe. W trakcie przednim część północnej parteru sklepienia odcinkowe. Na pierwszym piętrze hollu klatki schodowej sklepienie eliptyczne krzyżowe. Galeria drugiego piętra wokół klatki schodowej o sklepieniu kolebkowym i kolebkowymi z lunetami. W pozostałych pomieszczeniach stropy płaskie.

We wnętrzu centralny ryzalit jest dwutraktowy. W trakcie przednim wydzielony "wiatrołap". Przy ścianie międzytraktowej główna klatka schodowa. Od południa do części ryzalitu przylegająca jednotraktowa przestrzeń z pozostałościami dawnej ściany międzytraktowej. Na północ od ryzalitu układ pomieszczeń dwuipółtraktowy. Skrajny południowy ryzalit z zaburzonym układem traktów. Pomieszczenia parteru, w strefie północnej wzdłuż wąskiego korytarzyka podzielone na nieregularny układ i wielkość. Pierwsze piętro - w części centralnej hollu, w kierunku północnym wąski korytarz z pomieszczeniami skomunikowanymi amfiladowo ze sobą. Po południowej stronie hollu duże pomieszczenie powstałe przez połączenie traktów, za nim pomieszczenia ryzalitu zaadaptowane na cele mieszkalne.  Drugie piętro - wokół klatki schodowej z arkadowym gankiem połączonym z korytarzem wzdłuż budynku. Wokół korytarza dawne pokoje gościnne skomunikowane. Boczna klatka schodowa w ryzalicie elewacji północnej prowadząca na poddasze, do dawnych pomieszczeń mieszkalnych dla służby.

Elewację frontową pałacu od zachodu poprzedza rozległy dziedziniec z podjazdem i centralnie umieszczonym klombem. Od północy flankowany jest murowanym budynkiem oficyny (z końca XIX wieku przebudowanym w 1919 roku), na rzucie prostokąta, piętrowym zryzalitowany, nakrytym dachem wielopołaciowym, w układzie wschód-zachód. W części południowo-zachodniej dziedzińca parterowy, murowany, budynek kuźni, z podcieniem, z 1919 roku. Na północ od pałacu zlokalizowany jest zespół obiektów folwarcznych wzniesionych lub gruntownie przebudowanymi na przełomie XIX i XX wieku. Wjazd na folwark i do parku wyznaczają murowane bramy, w formie cylindrycznych słupów zwieńczonych piramidkami z kamiennymi kulam z 1. połowy XIX wieku. Na zachód od pałacu, po zachodniej stronie drogi Przepałkowo-Włościbórz usytuowane są trzy czworaki z około 1863 roku.

Ze wzniesienia na którym usytuowany jest pałac roztacza się rozległy widok na otaczający go park o powierzchni 15 ha. Dziedziniec od zachodu i południa otacza zróżnicowany drzewostan. Od południa, wschodu i północy rozległy park, którego powierzchnię dzielą trzy stawy, jeden większy od wschodu, dwa mniejsze od południowego-wschodu. Obszar parku od północy ogranicza droga na Wałdowo, od zachodu droga na Włościbórz, od południa na Przepałkowo. Najdłuższą wschodnią granicę parku wytyczają pola uprawne. Zachowany zróżnicowany drzewostan, w tym osiem ponad 300. letnich dębów i kilka wiekowych lip wskazuje, iż początki zachowanego założenia parkowego można datować na przełom XVII/XVIII wieku. Jego obecny układ nawiązuje do założeń parkowych z początku XIX wieku przekształconych w 2. połowie XIX wieku, w trakcie rozbudowy dworu na neogotycką rezydencję Komorowskich. Zmianie uległa wówczas aranżacja parku, która wykorzystała naturalne ukształtowanie terenu wraz z zasobami wodnymi. Wody z rowu melioracyjnego zasilają akweny trzech stawów usytuowanych w układzie kaskadowym. W części południowo-wschodniej parku, pomiędzy dwoma stawami, w miejscu zniszczonej przez wojska niemieckie na początku 1945 roku kaplicy grobowej rodziny Komierowskich z 1911 roku, w latach 1984-1986 z fundacji Andrzeja Komierowskiego wybudowany został kościół pw. Michała Archanioła. Obszar parku zadrzewiony jest m.in. przez: buki, dęby, graby, jawory, jesiony, kasztanowce, klony, lipy, jesiony, topole i wierzby. Wśród drzew liściastych pomnikami przyrody są dęby, ważnym akcentem w przestrzeni parkowej jest aleja grabowa.

Zabytek niedostępny dla zwiedzających.

Oprac. Krzysztof Bartowski, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Pałac. Komierowo,  oprac. Bartowski K., 2000, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Bydgoszczy oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI, z.13, Warszawa 1970.
• Arszyński M., Rejmanowski M., Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, Województwo bydgoskie, Warszawa 1972, s. 55.
•  Żmidziński F., Działalność szlacheckich rodów krajeńskich: Bnińskich i Komierowskich w okresie zaborów, [w:] Rocznik Nadnotecki, t. 6, Nakło 1975, s. 31-52.
• Roman Komierowski, [w:], Słownik historyków polskich. Warszawa 1994, s. 238.
• Parucka K., Raczyńska-Mąkowska E., Katalog zabytków województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1997, s. 174.
• Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Województwo bydgoskie 5, cz. 2, Warszawa 1997, s. 333.
• Żmidziński F., Działalność szlacheckich rodów krajeńskich: Bnińskich i Komierowskich w okresie zaborów, [w:] Rocznik Nadnotecki, t. 6, Nakło 1975, s. 31-52.