Historia

Wieś Kołuda wzmiankowana około 1250 roku stanowiła własność biskupów kujawskich. W XVI wieku nastąpił podział dóbr Kołudzkich na Kołudę Wielką i Kołudę Małą. Właścicielami Małej po rozdziale dóbr pozostali Kołudzcy, po ponownym scaleniu obu majątków w XVII wieku pozostali nimi do końca XVIII wieku. W 1772 roku jako właściciel dóbr był wymieniony Marcin Kołudzki. W latach 1820-1851 majątkiem zarządzała rodzina Mittelstaedtów, a od 1851 do 1887 roku była własnością rodziny Mieczkowskich. To z ich inicjatywy, około 1880 roku powstał obecny dwór, różniący się partiami od  obecnego. Na  przełomie XIX i XX wieku dwór rozbudowano o aneks i oficynę dostawioną do szczytu wschodniego. Na początku XX wieku dobudowano do dworu ryzalit środkowy i wystawkę od strony elewacji parkowej. W tym czasie nadano też obecną formę i podziały architektoniczne elewacji: dekoracyjne szczyty ryzalitów, boniowania, opaski, naczółki. W okresie międzywojennym majątek był własnością Bolesława Brodnickiego. Od 1946 funkcjonuje tutaj Instytut Zootechniki. W roku 2008 dokonano kompleksowego remontu dworu, w następnych latach także oficyny. Obecnie w parterze dworu znajdują się pomieszczenia biurowe, a na poddaszu sala konferencyjna. W partii oficyny są pomieszczenia  mieszkalne. 

Opis

Kompleks budynków znajduje się w północnej części wsi, na rozległym terenie dawnego założenia dworsko-parkowego. Zespół składa się z „starszej” partii dworu rozbudowanej o aneks od wschodu i oficyny połączonej niewielkim łącznikiem przy szczycie, od wschodu. Dwór wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy z wydatnym, piętrowym ryzalitem od frontu i do tyłu, nakryty wysokim, dwuspadowym dachem. Elewacja północna, frontowa z trzyosiowym ryzalitem w którym wejście główne. Ryzalit w partii parteru dzielony wertykalnie wygierowanymi lizenami, w poziomie profilowanymi gzymsami, z dwojgiem półkolistych okien na piętrze, zwieńczony wydatnym, neobarokowym szczytem ze spływami po bokach, górą półkolistym naczółkiem z palmetą w płycinie i obeliskiem na osi. Ściany elewacji pocięte pasami płytkiego boniowania, prostokątne otwory okienne zwieńczone prostymi odcinkami naczółków wspartych na akantowych konsolkach. W dachu dwie lukarny nakryte daszkami trójpołaciowymi. Masywna wystawka powtarza artykulację i podziały ryzalitu frontowego. W polu szczytu kartusz herbowy. Wyjście na niewielki taras na skrajnej, wschodniej osi. Aneks wschodni parterowy z elewacją nawiązującą do form i podziałów elewacji “starszej” partii dworu. Całość ujęta górą skromnie oprofilowanym, gzymsem ponad którym pełna ścianka masywnej attyki z gęstym rytmem wąskich, szczelinowych pionowych blend, na skraju wschodni masywny cokół, na którym obecny jest piramidalny obelisk z kulą. Skrzydło oficyny piętrowe, założone na planie prostokąta, połączonych parterowym niewielkim łącznikiem. Elewacja frontowa północna, zróżnicowana, asymetryczna z różną formą wykrojów okiennych, a tylna, południowa z wyłamanym ryzalitem klatki schodowej. Elewacja zachodnia wtopiona w szczyt “starszej” partii dworu powtarza artykulacje pozostałych fasad, z oknem piętra flankowanym przez  zwieńczona w tej partii murowaną pełną płycinową ścianka attyki. Park krajobrazowy z połowy XIX wieku o powierzchni 4 ha posiada zachowany dawny układ przestrzenny. Ma powiązania widokowe z otaczającym krajobrazem. Na uwagę zasługują aleje: brzozowo - grabowa, oraz wiązowo - jesionowa, oraz stawy. Wśród cennego starodrzewia wyróżniają się: iglicznia trójcierniowa, platany klonolistne, magnolie kobus, topole białe, jesiony wyniosłe, graby pospolite, klony, lipy drobnolistne i azjatyckie lipy szerokolistne, wiązy szypułkowe, oraz dęby szypułkowe i bezszypułkowe. Bogato reprezentowana jest tu również warstwa krzewów, np. głóg jedno i dwuszyjkowy, leszczyna pospolita, forsycje, tawuły, derenie, ligustry, kaliny, jaśminowce i wiele innych. Występują też okazy pomnikowe: dwa dęby szypułkowe, trzy platany klonolistne, dwie lipy drobnolistne, lipa szerokolistna, oraz iglicznia trójcieniowa.

Dostęp do budynku ograniczony. Zabytek dostępny w godzinach funkcjonowania Instytutu Zootechniki.

Oprac. Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.11.2014 r.

Bibliografia

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.XI: Dawne województwo bydgoskie, z.10: Mogilno, Strzelno, Trzemeszno i okolice, Warszawa 1982.
• Krause, E., Monografia historyczna Gminy i Miasta Janikowo - od pradziejów ludzkości   do końca XX wieku, Janikowo 2002.
• Libicki, M., Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce. Przewodnik, Poznań (bd), s. 116.