Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

spichlerz - Zabytek.pl

spichlerz


budynek gospodarczy XVIII w. Koło

Adres
Koło, Żelazna 4

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. kolski, gm. Koło (gm. miejska)

Drewniany nadrzeczny spichlerz w Kole stanowi bezcenny relikt wielkopolskiej drewnianej architektury gospodarczej.

Jest nie tylko unikalny w skali całego województwa. Jest jedynym zachowanym spośród zespołu ponad dwudziestu obecnie już nieistniejących takich obiektów, które usytuowane były w tym miejscu nad brzegiem rzeki Warty. Tym samym jest unikatowy nie tylko w skali regionu, ale również całego kraju.

Historia

Królewskie miasto Koło lokowane zostało na prawie magdeburskim w 1362 roku przez Kazimierza Wielkiego. Obok istniejącego od XIII w. kościoła farnego w 1456 r. w mieście ufundowany został przez starostę kolskiego Jana Hińczę z Rogowa klasztor bernardynów, odbudowany wraz z kościołem w barokowym stylu i konsekrowany w 1788 r. po zniszczeniu wywołanym wylewami Warty. Od XV wieku do 1716 r. w Kole zbierały się sejmiki generalne prowincji wielkopolskiej (posiedzenia miały miejsce w refektarzu klasztoru bernardynów, ponadto szlachta zbierała się na pobliskich nadwarciańskich łęgach). Po pożarze w 1622 r. i zniszczeniach wywołanych potopem szwedzkim w 1655 rozwój miasta, oparty głównie na rzemiośle i handlu, został zahamowany. Mimo to Koło pozostało wiodącym ośrodkiem w regionie, będąc w XVIII w. największym miastem powiatu konińskiego. Po utracie niepodległości Rzeczpospolitej miasto znalazło się pod panowaniem pruskim, a w 1815 r. zostało przyłączone do nowo utworzonego Królestwa Polskiego podległego Cesarstwu Rosyjskiemu. Podobnie jak w pozostałych pobliskich ośrodkach (m. in. Turek, Władysławów, Dobra) w 1. poł. XIX w. rozwinął się manufakturowy przemysł tkacki. Natomiast w 1842 r. z inicjatywy Józefa Freudenreicha powstała pierwsza w mieście fabryka fajansu i majoliki. W czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej miejscowa ludność żydowska, licząca około 5000 osób, została rozstrzelana, wywieziona lub zamknięta w kolskim getcie, a następnie w 1941 r. zamordowana przez Niemców w pobliskim nazistowskim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem (Lasach Rzuchowskich).

Spichlerz w Kole wzniesiony został na początku XIX wieku. Oprócz niego w tym miejscu, nad lewym brzegiem wschodniej odnogi Warty usytuowanych było ponad dwadzieścia podobnych budynków. W XIX w. przepływająca przez miasto rzeka obok wybudowanej w 1823 r. drogi łączącej Koło z Warszawą i Poznaniem generowała bardzo intensywny transport wodny, głównie o gospodarczym charakterze, którego skala wyrażała się liczbą prawie 1500 tratew spławianych nią rocznie. Obok surowców do produkcji fajansu i ceramiki transportowano w ten sposób głównie drewno i produkty rolne. Do wybuchu II wojny światowej nadrzeczne spichlerze w Kole stanowiły one własność prywatną. Część z nich uległa zniszczeniu na skutek pożarów w czasie wojny. Po 1945 r. ocalałe spichlerze przeszły na własność skarbu państwa. Kolejne budynki ulegały zniszczeniu lub zostały rozebrane w związku z budową fabryki ZREMB. Ocalały, jedyny współcześnie istniejący spichlerz w 1950 r. został wpisany do rejestru zabytków. W latach 60-tych XX wieku jego użytkownikiem stały się Poznańskie Zakłady Zielarskie „Herbapol”, które prowadziły tu punkt skupu ziół i ich magazyn. W najnowszych czasach obiekt użytkowany był sporadycznie, m.in. jako miejsce koncertów w ramach Koło Bluesa Festiwal.

Opis

Spichlerz w Kole położony jest na terenie wyspy Starego Miasta przy ul. Żelaznej, w sąsiedztwie pn. odnogi rzeki Warty. Od rzeki oddziela go wysoki wał przeciwpowodziowy. Dwukondygnacyjny budynek wzniesiony został z drewna w konstrukcji sumikowo-łątkowej na kamiennej podwalinie wzmocnionej w późniejszym czasie betonem, na planie prostokąta skierowanego dłuższymi bokami na osi pn. zach. – pd. wsch. Kondygnacje parteru i piętra posiadają niezależne od siebie konstrukcje – podwalina drugiej kondygnacji położona jest na oczepie pierwszej. Dwuspadowy, pokryty papą dach łamany typu polskiego, ze szczytami i uskokiem licowanymi deskami, położony jest na więźbie dachowej o konstrukcji stolcowej. Drzwi wejściowe do spichlerza usytuowane są w ścianach pn. wsch. i pd. zach. Ponadto na poziomie drugiej kondygnacji osobne drzwi, do których prowadziły nieistniejące obecnie zewnętrzne schody. W kwadratowych otworach okiennych osadzone są drewniane jednoskrzydłowe okna z dwiema krzyżującymi się szczeblinami. Pod posadzką części parteru znajdują się zbiorniki głębokości 1,3 metra. Belkowe stropy wsparte są na podciągach spoczywających na dwóch rzędach drewnianych filarów usztywnionych podłużnymi i poprzecznymi płatwiami i wzmocnionych zastrzałami.

Spichlerz dostępny dla zwiedzających z zewnątrz. 

Oprac. Tomasz Łuczak, 18-12-2017 r.

Rodzaj: budynek gospodarczy

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.155801