Regularne odległości dzielące gród w Klukowiczach od sąsiednich ośrodków mogą wskazywać, że stanowiły one punkty etapowe na trasie wspomnianego szlaku.

Usytuowanie i opis

Grodzisko znajduje się około 3 km na północ od wsi Klukowicze, w pobliżu drogi prowadzącej do wsi Zubacze. W odległości 100 m na północ od grodziska przepływa rzeczka Pulwa. Położone jest na niewielkim wyniesieniu na podmokłym terenie zalewowym.

Grodzisko ma kształt owalny. Wymiary jego powierzchni w obrębie wałów wynoszą ok. 135 x 105 m. Zachowały się pozostałości całego systemu umocnień na który składały się 3 linie wałów i 3 fosy. Relikty tych fortyfikacji widoczne są jeszcze od strony północno-zachodniej i południowo-zachodniej. Na odcinku zachodnim uległy zniszczeniu na skutek działalności rolniczej. Wewnętrzny wał został całkowicie rozorany, a jego istnienie ujawniły dopiero badania wykopaliskowe. Obecnie różnica wysokości pomiędzy dnem najgłębszej fosy a koroną wału dochodzi do 2,5 m. Od strony zachodniej grodziska rejestrowane są ślady rozległej osady przygrodowej.

Historia

Badania archeologiczne prowadzone na grodzisku w Klukowiczach ujawniły pozostałości intensywnego osadnictwa. Najwcześniej datowane ślady zagospodarowania tego miejsca datowane są na okres wpływów rzymskich. Rozbudowany system obronny, którego relikty widoczne są współcześnie powstał w okresie wczesnego średniowiecza. Funkcjonowanie grodu datowane jest na X przez XI i XII do początku XIII w.

Badania archeologiczne dostarczyły danych pozwalających wiązać powstanie grodu w Klukowiczach z procesem kolonizacji mazowieckiej z połowy XI w. Znalezione tutaj zabytki kultury materialnej wykazują ścisły związek z materiałami ze stanowisk mazowieckich i w niewielkim stopniu odzwierciedlają wpływy płynące ze wschodu.

W 1945 r., w odległości ok. 300 m od grodziska w Klukowiczach odkryty został przypadkowo unikalny pod względem naukowym skarb dirhemów arabskich, który składał się z monet wybitych w Iraku pomiędzy VIII i X w. Depozyt ten zakopany został najprawdopodobniej w latach 911-912, a więc najprawdopodobniej jeszcze przed budową grodu.

Stan i wyniki badań

Prace archeologiczne na stanowisku prowadzone były w latach 1993, 1997 i 2005 przez Podlaską Ekspedycję Archeologiczną Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Badania finansowane były z funduszy Generalnego Konserwatora Zabytków.

Dotychczasowe badania objęły niewielką powierzchnię grodziska. W latach 1993 i 1997 wykopy zlokalizowane zostały w południowej części majdanu, a w 2005 r. badania objęły wycinek systemu fortyfikacji grodziska. Badania prowadziła Podlaska Ekspedycja Archeologiczna IAiE PAN. W trakcie eksploracji wykopów natrafiono na ślady poprzedzającego gród osadnictwa pradziejowego, datowanego na okres wpływów rzymskich - od przełomu er do 1. poł. V w n. e. Odsłonięte zostały relikty bliżej nieokreślonych konstrukcji drewnianych, a zebrane fragmenty polepy glinianej z odciskami elementów drewnianych potwierdzają funkcjonowanie w tym miejscu budynków. Pozyskano liczne zabytki ruchome, głównie fragmenty naczyń glinianych, a także żużli związanych z produkcją żelaza, a nawet fragment rzymskiego naczynia szklanego. Dokonano także odkryć pozwalających wydzielić dwie fazy funkcjonowania wczesnośredniowiecznego grodu. Natrafiono na zasypaną fosę znajdującą się pod wałem przebiegającym po krawędzi majdanu, a także pozostałości wału rozebranego podczas późniejszej przebudowy. Złożony system wałów i fos, których relikty są obecnie widoczne na powierzchni, związany jest z młodszą fazą funkcjonowania założenia. Na podstawie fragmentów naczyń glinianych, towarzyszących reliktom fortyfikacji, początek funkcjonowania grodu datowany jest na pocz. X w. Po rozbudowie, polegającej na powiększeniu majdanu i wykonaniu dodatkowych linii fortyfikacji, gród funkcjonował co najmniej do pocz. XIII w.

Grodzisko położone jest na gruntach prywatnych.

Oprac. Michał Sekuła, OT NID w Warszawie, 16-11-2015 r.