Jedyny materialny ślad dawnej ludności żydowskiej zachowany w krajobrazie Klimontowa. Synagoga wyróżnia się interesującym rozwiązaniem wejścia do babińca w postaci dwóch poprzecznych ciągów schodów biegnących za monumentalnym portykiem jońskim na głównej fasadzie budynku oraz zachowaną przegrodą między salą główną a sienią i babińcem.

Historia

Osadnictwo żydowskie w Klimontowie sięga zapewne początków miasta, ufundowanego w 1604 r. przez Zbigniewa Ossolińskiego, a które nie posiadało przywileju „de non tollerandis Juadeis”. Zapewne już w końcu XVIII w. ludność wyznania mojżeszowego stanowiła większość mieszkańców Klimontowa. W 1. poł. XIX w. gmina żydowska była na tyle bogata, że postanowiono wybudować murowaną synagogę, zastępując starszą, drewnianą bóżnicę, która wzmiankowana jest w wizytacji z 1727 r. i którą remontowano w latach 1843-44 i 1846. Niejasne jest jednak, kiedy rozpoczęto zaplanowaną już w latach 40. XIX w. budowę. Data umieszczona w elewacji frontowej nad wejściem do babińca (1851), może oznaczać moment zakończenia budowy lub jej rozpoczęcia, co sugeruje z kolei autor „Opisu historyczno-statystycznego miasta Klimontowa”, pisząc pod rokiem 1851 o „nowobudującej się synagodze”. Akta miejskie z lat 1857-65 wymieniają budynek bóżnicy. Nie mamy bliższych informacji o losach synagogi w 2. poł. XIX i na pocz. XX w. W okresie międzywojennym gmina klimontowska należała do gmin żydowskich małych. W czasach II wojny światowej budynek bóżnicy użytkowano jako magazyn. Po wojnie nieznacznie przebudowano jego wnętrze oraz pobielono ściany (zakrywając polichromie), adaptując go na potrzeby magazynu owoców i warzyw. W 1964 r. wyrokiem sądu obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa. We wrześniu 1978 r. Pracownia Projektowa w Sandomierzu (należąca do PKZ oddział w Kielcach) wykonała inwentaryzację synagogi w związku z planowanymi pracami, mającymi na celu zamianę dawnej bóżnicy na gminny ośrodek kultury. Obecnie synagoga należy do Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Na co dzień jest nieużytkowana. Rozpoczęto w niej remont, który nie został zrealizowany do końca.

Opis

Synagoga leży na placu przy Małym Rynku, przy ul. Szkolnej. Zbudowano ją z cegły na planie prostokąta  o wymiarach ok. 14 x 27 m i nakryto niskim dachem namiotowym, krytym blachą. Główną fasadę (zachodnią) zwieńczoną trójkątnym szczytem z trzema półkoliście zamkniętymi otworami okiennymi wyróżnia czterokolumnowy portyk joński, podtrzymujący profilowany gzyms, który obiega całą budowlę. Na osi budowli (pod portykiem), znajdowało się główne wejście do synagogi zamknięte półkoliście, a po bokach (za portykiem) dwa symetryczne ciągi schodów prowadziły do umieszczonego na piętrze wejścia do babińca. Wejście to oraz znajdujące się po jego obu stronach prostokątne okna wieńczą kamienne supraporty. W tym umieszczonym nad wejściem można odczytać nazwisko: Sobkowski oraz datę: 1851. Czteroosiowe elewacje boczne rozczłonkowane są pilastrami, pomiędzy którymi rozmieszczone są półkoliście zamknięte otwory okienne. Poniżej dwóch z nich znajdują się po dwa, prostokątne otwory okienne przedsionka. W elewacji północnej znajduje się dodatkowo wtórnie wybity, prostokątny otwór drzwiowy. Elewacja tylna jest dwuosiowa. Wnętrze synagogi jest obniżone w stosunku do ulicy. W części wschodniej mieściła się sala główna, a od zachodu przedsionek z babińcem na drugiej kondygnacji. W południowej części przedsionka wydzielono pomieszczenie na szkołę (cheder). Salę modlitw nakrywa sklepienie lustrzane, ściany zostały pobielone, ale gdzieniegdzie zachowały się ślady dawnej polichromii. Aron-ha-kodesz, wykonany w formie wnęki, położony był na wschodniej ścianie. Nad nim znajdowała się płaskorzeźba przedstawiająca dwa lwy oraz polichromie: z koroną i tablicami z hebrajskim tekstem. Po obu stronach tablic były plafoniery z wyobrażeniami lwa i jelenia. Na ścianie oddzielającej przedsionki od Sali głównej były wnęki na lawetarz i skarbonkę.

Zabytek dostępny.

Opr. Nina Glińska, NID OT Kielce, 10-05-2019 r.