Jego architektura w udany sposób łączy formy późnogotyckie, manierystyczne i wczesnobarokowe, co jest zasługą twórców- warsztatu muratorskiego Gaspara i Sebastiana Fodigów, uznanych włoskich artystów osiadłych w Chęcinach na pocz. XVII wieku. Podobnie wybitnymi wartościami zabytkowymi cechuje się bogate i różnorodne wyposażenia świątyni z XIV-XIX wieku. Na szczególną uwagę wśród niego zasługują: malowana szafa Bractwa Różańcowego z 4 ćw. XVII w. i ołtarz św. Krzyża z ok. 1650 r. o obudowie z motywem drzewa Jessego (oba wyróżniają się rzadkim, programem ikonograficznym), unikatowa moskiewska ikona Matki Bożej z Jezusem z XIV w. (?) oraz zespół obiektów snycerki i stolarki rokokowej wykonany przez Jana Nowakowskiego z warsztatem (jednego z najlepszych działających w województwie sandomierskim w 4 ćw. XVIII - pocz. XIX wieku naśladowców stylistyki Macieja Polejowskiego).

Historia

 Konwent dominikański w Klimontowie ufundował w 1613 r. wojewoda sandomierski Jan Zbigniew Ossoliński. W latach 1617-19 (?) warsztat muratorski Gaspara i Sebastiana Fodigów z Chęcin wzniósł świątynię klasztorną. Wedle zamysłów fundatora miała ona być mauzoleum rodowym Ossolińskich. W 1620 r. umieszczono w niej ikonę Matki Boskiej z Jezusem (sprowadzoną z Moskwy w latach 1609-18 ?), która wkrótce zasłynęła licznymi łaskami. Najpewniej również wówczas wspomniani muratorzy rozpoczęli budowę budynków klasztornych. Nie były one jeszcze gotowe w 1633 r.- w momencie konsekracji kościoła pw. NMP i św. Jacka; najpewniej zostały ukończone kilka lat później. Przed 1650 r. wymieniono część wyposażenia świątyni. Po pożarze w 1688 r. założenie dominikańskie wyremontowano do r. 1693. Następne prace budowlane wykonano tutaj po r. 1735, m.in. najpewniej wówczas wystawiono przy klasztorze wieżę (?). W latach 1751 i 1761 r. budynki konwentu zniszczył pożar, co w latach 60-70. XVIII w. wykorzystano do ich przebudowy. Ponownie były remontowane w latach 1785-6 przez bliżej nieustalonego włoskiego muratora. W latach 1792-97 umieszczono w nich dom poprawy dla zakonników. W związku z tym w latach 1794-99 muratorzy Jan Cholewiński i Królikowski przeprowadzili znaczące prace budowlane (m.in. ten drugi wykonał mur i bramę od strony miasta). Podobnie, kompleksowy charakter miała modernizacja wyposażenia świątyni, wykonana w latach 1800-1 przez snycerza Jana Nowakowskiego z warsztatem i malarzy-pozłotników Ignacego Kozłowskiego, Walentego Michniewskiego i Zarudzkiego. Kolejny pożar nawiedził klasztor w 1825 roku. Jak by tego było mało w 1864 r. władze rosyjskie uznały go za „etatowy” i znacjonalizowały jego uposażenie, w wyniku czego wielu zakonników musiało opuścić Klimontów. W znacznym stopniu nie zamieszkałe budynki klasztorne zaczęły popadać w ruinę. W 1875 r. decyzją władz zostały wyremontowane, a w latach 1878-1885 r. mieszkali w nich świeccy. W 1901 r. po śmierci ostatniego dominikanina wykonano remont kościoła i jego wyposażenia. W 1902 r. świątynia stała się filią miejscowej parafii, a klasztor przejęły władzę lokalne. Po remoncie z lat 1905-9 umieszczono w nim urząd gminny, mieszkania dla urzędników i areszt. Po 1918 r. umieszczono tu szkołę powszechną, a od 1946 r. liceum, co w kolejnych dziesięcioleciach spowodowało liczne przekształcenia w całym konwencie. Równocześnie obiekt ten (kościół i jego wyposażenie) poddawane były pracom restauratorskim i konserwatorskim – m.in. w latach 1963-64, 1986- 2000 i 2003. Wiele zmian w statusie założenia przyniósł pocz. XXI w., ponieważ w 2002 r. nadano świątyni status rektoralnej, a w 2005 r. wyprowadzono z klasztoru do nowego budynku liceum. W latach 2006-12 wykonano gruntowną restaurację kościoła i części jego wyposażenia. Podobny zakres mają prowadzone w klasztorze od 2009 r. prace budowlano-konserwatorskie związane z przeznaczaniem go na Dom Pielgrzyma.

Opis

Zespół podominikański zajmuje wnętrze wielobocznej działki leżącej na wzgórzu w pn.- zach. części Klimontowa. Tworzą go: kościół pw. Św. Jacka i NMP, przylegający do niego od pn. barokowy klasztor i teren cmentarza – otoczone murem z główną bramą od wschodu.

Orientowany kościół to budowla jednonawowa, czteroprzęsłowa, ścienno-filarowa z pseudotranseptem i wyodrębnionym prezbiterium zakończonym trójbocznie; przy nim od pn. przylega piętrowa, prostokątna przybudówka z klatką schodową. Do korpusu dostawiono na osi od zach. niski, prostokątny narteks z ryzalitową, kwadratową kruchtą-mauzoleum zwieńczoną kopułą z latarnią. Świątynię wymurowano z kamienia i cegły, obustronnie wytynkowano, opięto skarpami, a także nakryto dachami: dwuspadowym (z wieżową sygnaturką), pięciopołaciowym i pulpitowym. Skromne elewacje kościoła zdobi dekoracja sgraffitowa pod gzymsem z 1620 r. Korpus nawowy od wsch. i zach. zwieńczono rozbudowanymi, dwukondygnacyjnymi szczytami, ujętymi od góry szczycikami trójkątnymi, po bokach ze szczytami wolutowymi. Elewacja rozczłonkowana jest pilastrami i niszami-płycinami. Fasadę zach. poprzedza narteks o schodkowych szczytach po bokach, artykułowany jońskimi półkolumnami i dekoracją sgraffitową. Na pd. elewacji prezbiterium namalowano polichromię „Chrystus w Ogrodzie Oliwy” z 2 ćw. XVII w.(?). Wejścia główne i boczne akcentowane są kamiennymi portalami z ok. 1620 r. (w kruchcie zewn. i wewn. wyk. przez nieustalonego kamieniarza z Chęcin?). Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami (w nawie, prezbiterium i narteksie) i kopułowe (w kruchcie). Sklepienia w korpusie i prezbiterium pokryte są geometryczną, dekoracją stiukową typu „chęcińskiego”. Wejście z prezbiterium do przedsionka akcentuje „marmurowy” portal z ok. 1623 r. (warsztat Augustin van Oyen?). Łuk tęczowy ozdobiono freskami z herbem Topór, a od str. nawy gmerkiem z inskrypcją: Gaspare i Sebastiano Fodigów i datą 1619 (lub 1618). Wśród wyposażenia wnętrza kościoła godnymi uwagi są m.in.: rokokowe ambona, konfesjonały, sześć bocznych ołtarzy, konfesjonały z lat 1800-1 (Nowakowski z warsztatem), ikona MB z Dzieciątkiem z XIV w., w ołtarzu MB Różańcowej z XVI w. (szkoła moskiewska), manierystyczny chór muzyczny z lat 1620-33, ołtarz gł. z 1650 r. z obrazem wizja św. Jacka (wyk. Antonio Nuceni), figurami śś. Jacka i Tomasza z Akwinu z 1801 (wyk. J. Nowakowski?) i tabernakulum z lat 1786-7 (wyk. J. Nowakowski), ołtarz św. Krzyża z ok. 1650 r. (obudowie z drzewa Jessego, którego postać w predelli), stalle z 2 ćw. XVII w. z obrazami cudów śś. Dominika i św. Jacka, szafa Bractwa Różańcowego z dekoracją malarską z 4 ćw. XVII w., „marmurowe” epitafia: Mateusza Glancerinanius (zm. 1640, warsztat Bartolomeo Stopano?), Heleny Kaskiej z malowanym obramieniem (zm. 1624), Zofii Borowskiej z rytą postacią (zm. 1625)- (oba wyk. nieustalony warsztat z Chęcin?).

Piętrowy klasztor założono na rzucie zbliżonym do kwadratu wokół prostokątnego wirydarza, z kwadratowym ryzalitem w pn.-zach. narożniku i na osi (od wsch.) z pięciokondygnacyjną wieżą, kwadratową w podstawie, w wyższych partiach ośmioboczną, nakrytą cebulastym hełmem. Układ pomieszczeń na obu kondygnacjach jest jednotraktowy, otwarty do krużganków obiegających wirydarz (poza skrzydłem pd.). Klasztor wymurowano z kamienia i cegły, w całości wytynkowano, oszkarpowano (skrzydło wsch.), a także nakryto dachami dwuspadowym i pulpitowym. Jego wieloosiowe elewacje są skromne, na ich tle wyróżniają się trójkątne szczyty skrzydła zach., artykułowane lizenami z reliktami dekoracji sgraffitowej. Wnętrze budowli nakryto sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi (na parterze) i kolebkowym z lunetami (w d. refektarzu z dekoracją stiukową), a także stropami (na piętrze). Zachowały się w nim fragmenty bogatego wystroju malarskiego z XVII-XVIII w. (na parterze w wieży, sieni, skarbcu i zakrystii, a na piętrze w celach i krużgankach), kamienne portale z 1633 r. (wyk. nieustalony warsztat chęciński) i cenne barokowe wyposażenie skarbca i zakrystii z XVII-XVIII wieku.

Cmentarz kościelny jest otoczony murem ze skarpami z 1796 r., od strony wsch. znajduje się wejście ze schodami. Do ogrodzenia tego dostawiono odcinek muru klasztornego z 1794 r., w nim są furtka i brama główna ujęta skarpami.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 15-10-2017 r.