Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św.św. Piotra i Pawła - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św.św. Piotra i Pawła


kościół 1000 - 1786 Kije

Adres
Kije

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. pińczowski, gm. Kije

Zespół parafialny w Kijach należy do jednych z najciekawszych nowożytnych założeń tego typu w woj.

świętokrzyskim. Prezbiterium obecnego kościoła to dobrze zachowana niewielka świątynia z 1 poł. XII wieku; zaliczana do najważniejszych rodzimych przykładów romańskiego salowego kościoła o belkowanej emporze zachodniej. W jego wnętrzu godnymi uwagi są: zespół „marmurowych” epitafiów z XVII-XIX w. (wyk. warsztaty z Chęcin, Dębnika i Krakowa) i wielkoformatowe obrazy świętych, autorstwa warsztatu Kazimierza Mołodzińskiego (ok. 1769).

Historia

Wedle miejscowej tradycji świątynia w Kijach powstała w 1144 roku, co częściowo potwierdzają badania archeologiczne. W 1213 r. kościół został odnotowano po raz pierwszy w źródłach, co świadczy, że istniał już w 2 poł. XII wieku. Przed 1325 r. powołano dziekanię kijską. Zapewne w XVI w. wystawiono przy świątyni zakrystię. W 1 poł. XVII w. dobudowano do niej nawę i dwie kaplice: Krasuckich (ok. 1618) oraz Gołuchowskich (poł. XVII w.). W 1652 r. erygowano przy kościele mansjonarię. W 1664 r. konsekrowano nowe ołtarze, a w 2 poł XVII w. była kilka razy restaurowana (po 1679 r. sklepiono nawę, a przed 1702 r. podwyższono prezbiterium). W latach 1730-37 wystawiono w świątyni nowy ołtarz gł., ufundowany przez ks. Wacława Hieronima Sierakowskiego. W 1733 r. Józef Dembiński wystawił nową kaplicę św. Józefa na miejscu starej - Gołuchowskich. Zespół kościelny gruntownie przekształcił ks. Ignacy Bieńkowski, prepozyt kijski w latach 1755-93. Do ważniejszych jego inwestycji należą: remont świątyni połączony z modernizacją jej wyposażenia (lata 60.-80. XVIII) oraz otoczenie cmentarza kościelnego nowymi murami (1760-66), kaplica pw. Świętej Rodziny (1776) i dzwonnica (1786-9). W XIX w. nastąpiło kilka renowacji budowli zespołu. W 1841 r. dostawiono do dzwonnicy kostnicę. W trakcie restauracji świątyni w 1936 r. odsłonięto we wnętrzu prezbiterium romańskie mury. W 1945 r. na skutek działań wojennych została uszkodzona. W latach 1958-64 poddano konserwacji ołtarze, mury świątyni i przeprowadzono w niej badania archeologiczne. Kolejne prace remontowe i restauratorskie przy budowlach wykonano w lata 70. XX w., 1982-91 i 2002-3. W 1993 r. odrestaurowano dwa obrazy w świątyni.

Opis

Zespół kościoła par., zajmuje wnętrze nieregularnej działki, która jest położona w pn.-zach. części wsi, przy drodze do Jędrzejowa. Jego elementami to: barokowa świątynia (o zrębach romańskich i gotyckich), późnobarokowa dzwonnica, dawny cmentarz przykościelny i mur cmentarny z bramkami.

Położony pośrodku terenu orientowany, jednonawowy kościół jest budowlą na planie krzyża z czteroprzęsłową nawą i z wyodrębnionym, niższym od niej, dwuprzęsłowym prezbiterium zakończonym absydą. Do prezbiterium od pn. przylega niska, prostokątna zakrystia. Po bokach, nawę ujmują symetrycznie ustawione kwadratowe kaplice kopułowe ze ślepymi latarniami: pn. pw. św. Józefa, a pd. pw. św. Rodziny, do niej dostawiono niską, prostokątną kruchtę. Bryłę kościoła wymurowano z kamienia, wytynkowano i opięto skarpami. Nakrywają ją dachy: dwuspadowy (nad nawą z wieżową sygnaturką), wielospadowy (nad prezbiterium), pulpitowy (nad zakrystią i kruchtą) i czterodzielna kopuła (nad kaplicami). Wśród skromnych elewacji kościoła wyróżnia się dwukondygnacyjna, trójosiowa fasada zach. rozczłonkowana pilastrami i niszami (w dolnych figury śś. Piotra i Pawła z 1807 r.). Na pn. ścianie prezbiterium odsłonięto romańskie wątki murów, a na wsch. elewacji zakrystii wmurowano tarcze herbowe z XV wieku. Wejście główne i boczne w kruchcie akcentują kamienne portale z 1 poł. XVII w. (gł. wyk. warsztat pińczowski). Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia: kolebkowe z lunetami na gurtach (w nawie pokryte stiukami), krzyżowo-żebrowe (w prezbiterium z dekoracją stiukową), krzyżowe (w zakrystii i kruchcie), kopulaste (w kaplicach). W prezbiterium widoczne są romańskie wątki murów, okna i portal (w nim cios z herbem z XIV w.?). Wejście z prezbiterium do zakrystii akcentuje „marmurowy” portal z 1702 r. (nieustalony warsztat chęciński). Wśród niemal jednolitego, późnobarokowego wyposażenia świątyni z lat. 50.-80. XVIII w. godnymi uwagi są m.in.: ambona, ołtarze, „marmurowa” chrzcielnica (warsztat z Dębnika?), obrazy świętych polskich autorstwa warsztatu K. Mołodzińskiego (ok. 1768-9), obraz Męczeństwo św. Piotra (lata 70. XVIII w., wg Guida Reniego) oraz „marmurowe” epitafia i nagrobki z XVII-XIX w. (Zofii Krasuckiej z ok. 1640, wyk. nieustalony rzeźbiarz chęciński?, pozostałe wyk. warsztaty z Dębnika i Krakowa).

Dzwonnicę dostawiono do murów cmentarza i ustawiono na pd.-wsch. kościoła. Jest to kwadratowa, dwukondygnacyjna budowla z bramą przelotową w przyziemiu. Wymurowana została z kamienia i częściowo wytynkowana. Nakryto ją wieżowym hełmem łamanym o wygiętych narożach z iglicą. Jednoosiowe elewacje obiektu rozczłonowano poziomymi gzymsami i pilastrami po bokach; otwory ujęto w kamienne ramy. Od pd. dobudowano do niej niską, prostokątną kostnicę, wymurowaną z kamienia, otynkowaną i nakrytą dachem pulpitowym.

Otaczający cmentarz kościelny mur wystawiono z kamienia, wytynkowano i opięto skarpami. W pd.-zach. i pd. części ma dwie bramy z wolutowym zwieńczeniem z krzyżem.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 12-05-2016 r.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.21850, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.799