Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacyku Zielińskich - Zabytek.pl

zespół pałacyku Zielińskich


pałac 1752 r. Kielce

Adres
Kielce

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. Kielce, gm. Kielce

przykład kompletnie zachowanej, romantycznej rezydencji z połowy XIX wieku, łączącej w jednym zespole motywy neogotyckie, neorenesansowe i antykizujące, wyrażającej kreatywność nietuzinkowej osobowości właściciela i mecenasa sztuki - Tomasza Zielińskiego.

Zespół o wybitnych walorach architektoniczno-krajobrazowych.

Historia

Posesja leży na stoku Wzgórza Zamkowego, na terenie dawnego zespołu pałacowego biskupów krakowskich, w części przynależnej w 2. połowie XVIII wieku do kompleksu stajennego. Główny budynek zespołu zawiera w sobie zręby ujeżdżalni koni (rajszuli), wystawionej w 1752 roku z wykorzystaniem muru obwodowego, za którym nieco niżej, leżał pałacowy ogród warzywny. W 1789 roku dobra biskupie przeszły na skarb państwa. Przed 1823 rokiem, w miejscu rajszuli został zbudowany murowany dworek o funkcji administracyjnej i mieszkalnej. W 1847 roku posesję tę wydzierżawił Tomasz Zieliński, naczelnik powiatu kieleckiego, kolekcjoner dzieł sztuki, który w ciągu dwunastu lat przeprowadził na niej szereg prac budowlanych, według swojego własnego projektu. W przebudowanych i wyremontowanych wnętrzach urządził ekspozycję zbiorów sztuki. W początku lat 50. XIX wieku dostawiono do dworu, od strony wschodniej, murowany kompleks w stylu neogotyckim, z dwoma basztami i oranżerią. Na podwórzu - za dworkiem - ogrodnik Lebrecht Schunke urządził mały ogród, z tarasami na różnych poziomach. W 1854 roku wystawiono w nim kamienny słup pamiątkowy poświecony ówczesnym artystom polskim. W narożniku południowo-zachodnim dworu została zbudowana osobna murowana oficyna, w której Zieliński mieszkał do śmierci w 1858 roku. Z jego inicjatywy wzniesiono także murowane pawilony stajni i wozowni, zespolone w jedną całość architektoniczną z parawanową bramą wjazdową. Ogród, powiększony kosztem przyległego terenu, otoczono kamiennym murem. Jego odcinek południowy został ozdobiony basztką, zwana Plotkarką. Zieliński w swoim pałacyku udzielał gościny wielu artystom. Po jego śmierci zespół odziedziczyła żona - jako dzierżawę wieczystą. W 1868 roku jej spadkobiercy sprzedali go lekarzowi Stefanowi Łuszczkiewiczowi.  Do 1907 roku posesję posiadali Anteccy, następnie Izydor Ziembiński, właściciel huty szkła i jego rodzina. W zaniedbanym zespole wykonano doraźne prace remontowe w 1935 roku pod nadzorem ówczesnego konserwatora Andrzeja Olesia (wówczas odnaleziono ramę modrzewiową okna z datą 1587). W latach 70. XIX wieku Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków O/Kielce przeprowadziło kompleksowe prace konserwatorskie.

Opis

Zespół zabudowań, nieco odsunięty od ulicy Zamkowej, leży na łagodnym stoku Wzgórza Zamkowego. Murowany, parterowy budynek z 1. ćwierci XIX wieku, o charakterze dworkowym, nakryty mansardowym dachem, formuje zewnętrzny front całego założenia. Zbudowano go na planie wąskiego prostokąta. W obrębie dwutraktowego parteru znajdują się sale w układzie amfiladowym ozdobione polichromiami i dekoracją sztukatorską. Piwnice pod dworem i kilka pomieszczeń parteru zachowało sklepienia. Tylna, wyższa elewacja dworu, dołem oszkarpowana, ma wystrój odrębny od frontowej, malowniczością dostosowany do zabudowy, wraz z nim oskrzydlającej z dwóch stron wnętrze ogrodowe. Dominuje w niej kompleks romantycznych zabudowań dostawiony do tylnego narożnika dworu. Posadowiono go na tarasie i rozbito na trzy człony: niższą basztę zachodnią, oranżerię i wtopioną w jej skrajną część, wysoką basztę wschodnią. Budynek oranżerii ma właściwą dla tego typu obiektów ażurową elewacje o wielkich arkadowych oknach. Neogotyckie baszty, z których wschodnia stanowi lokalną dominantę, wieńczą pseudomachikuły i blanki. Na zachodnim obrzeżu ogrodu stoi obszerna oficyna, zwrócona ku niemu elewacją o ostrołukowych oknach. Odrębny charakter ma jej wąska elewacja południowa ozdobiona neorenesansowym fryzem i posągami muz. Budynek dawnej wozowni maskuje kurtynowa elewacja, rozczłonkowana lizenami i wnękami na popiersia i posągi. Wspólny gzyms zespala ją z wielką parawanową bramą wjazdową na teren posesji, dostawioną do dworu. W ogrodzie znajduje się studnia i pomnik w formie kamiennego słupa, z napisem „Pamięci /czci i chwale/ ziomków którzy w pierwszej połowie / XIX stulecia /zajaśnieli nauką i sztukami/przez co sobie niepożytą sławę /a ziemi ojczystej zaszczyt przynieśli /poświecono w maju 1854. roku. Na licu słupa wymieniono w dwu kolumnach nazwiska 24 malarzy, 7 rzeźbiarzy i medalierów, 20 muzyków, 9 budowniczych i inżynierów. Ogród od strony południowej i wschodniej oddziela od Parku Miejskiego wysoki mur kamienny. Na południowym odcinku ozdobiono go krenelażem i basztkę Plotkarką, nadwieszoną na kształt wykusza.

Część wnętrz zabytku udostępniania w ramach działalności Domu Środowisk Twórczych.

Oprac. Anna Adamczyk, 10.06.2014 r.

Bibliografia

  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3, Województwo kieleckie, z. 4. Powiat kielecki, oprac. T. Przypkowski, Warszawa 1957, s. 41.
  • Lentowicz Z., Rezydencja Tomasza Zielińskiego w Kielcach. Przyczynek do dziejów romantyzmu, w: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, t. 9, 1975, s. 331-365.
  • Jakimowicz I., Tomasz Zieliński. Kolekcjoner i mecenas, Wrocław-Warszawa- Kraków -Gdańsk 1973, s. 56 i n.
  • Adamczyk  J. L., Wzgórze Zamkowe w Kielcach, Kielce 1991, s. 84, (fot. 20, il. 44, 39)
  • Adamczyk J.L., Wróbel T., Kielce portrety zabytków, Kielce 2008, s. 35.
  • Lewicki J., Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach. Przemiany zespołu w latach 1795-1864, w: Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, t. 26, Kielce 2011.