Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha


kościół 1764 r. Kielce

Adres
Kielce

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. Kielce, gm. Kielce

Zespół kościelny św.Wojciecha ma metrykę przedlokacyjną; kościół historyczne jest najstarszą kielecką świątynią, teren placu przykościelnego - częścią najstarszego cmentarza grzebalnego; architektonicznie, kościół stanowi ciekawy przykład eklektyzmu, zaś dworek - klasycyzmu.

Historia

Pierwszy drewniany kościół, może fundacji książęcej, został zbudowany w tym miejscu, nad brzegiem rzeczki Silniczki, na przełomie XI i XII wieku. Przypuszcza się, że mógł on służyć zgromadzeniu kanoników świeckich i być tym samym, i kościołem kanonickim i parafialnym dla leżącej przy nim osady przedlokacyjnej. Po erekcji miejscowej kolegiaty w 1171 roku, utracił na jej rzecz uposażenie i prawa parafialne. Funkcjonował od tej pory jako kościół cmentarny. Z jego dawnego uposażenia skorzystali członkowie miejscowej kapituły kieleckiej - m.in. z dwóch placów leżących na wschód za cmentarzem św. Wojciecha (do 1866 roku na pierwszym od wschodu był folwark Prebendy Pierzchnica, drugi należał do Kustodii). Według relacji Długosza w 2. połowie XV wieku drewniany kościół św. Wojciecha stał poza ówczesnym miastem. Kilkaset lat później, ksiądz kustosz Józef Rogalli kazał w latach 1762-1763 rozebrać zniszczoną budowlę i wybudować nowy kościół murowany, pod dawnym wezwaniem. W wyniku tych działań powstał jednonawowy, sklepiony kościół z kwadratowym prezbiterium i przyległą do niego zakrystią. W 1791 roku na oparkanionym cmentarzu stały także drewniane obiekty - dzwonnica oraz kostnica. Na przełomie XVIII i XIX wieku istniał przy kościele mały przytułek. Cmentarz pełnił funkcje grzebalną do 1817 roku. Przed 1872 roku zabrano znaczną jego część południową na plac miejski. W latach 1885-1888 z inicjatywy księdza Józefa Ćwiklińskiego, kościół rozbudowano i przebudowano według projektu architekta Franciszka Ksawerego Kowalskiego, na potrzeby nowej parafii. Ze starego późnobarokowego kościoła została nawa, przekształcona w prezbiterium. Do niego domurowano trójnawowy korpus i wysoką wieżę, w stylu eklektycznym. Cmentarz po uporządkowaniu otoczono murowanym ogrodzeniem. Po jego stronie południowej zbudowano już w 1883 roku murowaną plebanię według projektu Kowalskiego. W XX wieku, pod koniec lat 60., w związku z budową Alei IX Wieków Kielc, teren cmentarza został okrojony. Powiększono go z kolei w 1993 roku kosztem przyległej od wschodu części działki dawnej prebendy Pierzchnica. Rozbudowano plebanię, o tylny bliźniaczy aneks. Murowany klasycyzujący dwór wystawił, na części dawnej posesji Kustodii, dzierżawca Michał Chmielewski w 1852 roku. Dopiero w 1923 roku zakupiła go Spółka Robotników Chrześci-jańskich i z czasem przekazała kościołowi św. Wojciecha. W latach 70. XX wieku posesja ta została przejęta przez Gminę Kielc. Parafia otrzymała, w zamian za to, możność nabycia sąsiedniej działki, w związku z rozbudową plebani. Pod koniec lat 70. XX wieku dworek z terenem został zwrócony Parafii. Obecna własność parafialna obejmuje, oprócz placu przykościelnego, teren wykrojony z placów prebendy Pierzchnica i Kustodii (część przedkolacyjnego uposażenia kościoła) i dwie zabytkowe budowle: plebanię i dworek. Związek kościoła św. Wojciecha z przedlokacyjną osadą potwierdziły odkrycia archeologiczne w 2007 roku. Pod południowym murem przykościelnym zarejestrowano plan drewnianej chaty z  XI-XII wieku.

Opis

Zespół kościoła parafialnego św. Wojciecha jest zlokalizowany na północno-wschodnim obrzeżu śródmieścia, między ulicami Bodzentyńską, T. Kościuszki, IX Wieków Kielc, ulicą i placem miejskim Św. Wojciecha.  Plac przykościelny, urządzony na części dawnego cmentarza grzebalnego, ma zwarty, wieloboczny plan. Centralne miejsce zajmuje kościół - okazała trójnawowa, bazylikowa budowla w stylu eklektycznym, z wieżową fasadą. Tylko prezbiterium pochodzi z XVIII wieku, pozostała część - z lat 80. XIX wieku. Główne wejście na plac kościelny wiedzie od południa, przez trójosiową murowaną bramę, zwieńczoną kulami. Ogrodzenie po stronie południowej i wschodniej ma formę pełnego kamiennego muru, na pozostałych odcinkach tworzą go żeliwne przęsła na podmurówce. W linii zachodniej ogrodzenia stoi słupowa kapliczka z 1732 roku, z figurą Chrystusa Frasobliwego, odkuta z piaskowca. Po przeciwnej stronie kościoła postawiono współczesną rzeźbę św. Wojciecha. W lico pełnego muru, za nim, wmurowano wtórnie stare kamienne płyty nagrobne. Na froncie zespołu od południa usytuowana jest murowana, piętrowa, bezstylowa plebania nakryta dachem kopertowym, którą poprzedza mały ogródek. Nieopodal, w pierzei ulicy Bodzentyńskiej, znajduje się parterowy, murowany dworek, ozdobiony na kalenicowej elewacji frontowej kolumnowym portykiem. Teren między plebanią a dworkiem pozostaje w użytkowaniu Parafii.

Kościół i plac przykościelny dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Anna Adamczyk, 17.12.2014 r.  

Bibliografia

  • Adamczyk J.L., Rynek w Kielcach. Przekształcenia przestrzenne i zabudowa mieszczańska Kielc lokacyjnych w XVII-XIX wieku, Kielce 1993, s.41 i n.
  • Gliński W., Ziębińska N., Sprawozdanie z badań archeologicznych na Placu św. Wojciecha w Kielcach, przeprowadzonych w latach 2006-2007, w: Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 9. Red. Szczepański J., Kielce 2009, s. 139 i n.
  • Hadamik Cz., Pierwsze wieki Kielc. Kasztelania kielecka od przełomu XI i XII do połowy XIV stulecia, Kielce 2007, s. 83-88.
  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,. 3, Województwo kieleckie, z. 4. Powiat kielecki, oprac. T. Przypkowski, Warszawa 1957, s. 41.
  • Mazurek F., Kościół i parafia św. Wojciecha w Kielcach (opis historyczno-prawny), Kielce 1935.
  • Starzyk P.J., Kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha BM w Kielcach do końca XIII wieku, w: Studia Muzealno-historyczne. T.II, Kielce 2010, s. 11 i n.
  • Wiśniowski E., Początki kościoła i parafii św. Wojciecha w Kielcach, „Nasza Przeszłość”, 1982, t. 57, s. 155-169.