synagoga, ob. archiwum - Zabytek.pl
Adres
Kielce, Warszawska 17
Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. Kielce, gm. Kielce
XX w.
Historia
Ludność żydowska zaczęła się swobodnie osiedlać w Kielcach po 1862 r. (po wydaniu carskiego ukazu o równouprawnieniu ludności żydowskiej), chociaż Kielce nigdy nie posiadały przywileju de non tolerandis Judaeis. Na zamieszkanie ludności żydowskiej w mieście nie zezwalali jednak wcześniej właściciele miasta: biskupi krakowscy, a o odrzucenie wszelkich żydowskich starań do prawa stałego pobytu zabiegali kieleccy kupcy, obawiający się konkurencji. Za wpuszczeniem do miasta kupców żydowskich byli natomiast pozostali mieszkańcy, którzy liczyli na obniżenie cen, zwłaszcza żywności. W 1833 r. Rada Administracyjna Królestwa Polskiego pozwoliła Żydom na osiedlanie się w Kielcach. Z powodu braku pozwolenia na handel na Rynku, żydowscy kupcy sprzedawali początkowo na przedmieściach, głównie na Pakoszu. W 1845 r. kupcy kieleccy doprowadzili do wydania nakazu opuszczenia miasta przez Żydów, ale nie został on nigdy zrealizowany. Żydzi formalnie osiadali na przedmieściach, a w mieście przebywali tylko czasowo i tu handlowali. Gminę żydowską zaczęto organizować w 1865 r. Wcześniej istniały już jednak nielegalne domy modlitwy. Okręg bóżniczy powstał w 1868 r. W 1878 r. nabyto plac przy ul. Nowowarszawskiej pod budowę synagogi. Eklektyczna bóżnica wybudowana została jednak dopiero w latach 1902-1903 r., po uzyskaniu od Estery i Mojżesza Pfeffera dodatkowych gruntów oraz gotówki. Wzniesiono ją wg projektu Stanisława Szpakowskiego. Był to ceglany, nieotynkowany budynek o ciężkiej, zwartej bryle, podzielonej ryzalitami, nakryty dwuspadowym dachem z dekoracyjnymi szczytami od strony wschodniej i zachodniej. Dekoracja architektoniczna zaczerpnięta z architektury romańskiej i arabskiej, nawiązywała do bóżnic w Wiedniu i Wrocławiu. Wnętrze synagogi było bogato zdobione. Bóżnica została zniszczona w trakcie II wojny światowej. W 1940 r. budynek służył jako areszt i skład towarów. Pod koniec wojny obiekt został spalony. Po przebudowie w duchu socrealizmu w latach 1951-55 zatracił swój pierwotny charakter. Zmieniono wtedy częściowo podział wewnętrzny budynku. Salę modlitw przecięto stropem oraz wymieniono okna, zastępując wcześniejsze nowymi – prostokątnymi. Od 1955 r. do 2011 r. mieściło się tu Archiwum Państwowe. W 1987 r. wmurowano tablicę informacyjną.
Opis
Budynek znajduje się na skrzyżowaniu ulic Warszawskiej i al. IX Wieków Kielc, w pobliżu centrum. Obecnie jest to murowany z cegły, otynkowany, piętrowy budynek na kamiennych fundamentach, zwrócony frontem w kierunku zachodnim, wzniesiony na planie zbliżonym do kwadratu z ryzalitami od północy i południa, zwieńczonymi balustradą z tralek, z attyką i klasycyzującymi podziałami elewacji, nakryty płaskim dachem. W elewacji zachodniej parteru kamienne schody prowadzą do umieszczonego pośrodku kamiennego portalu, w którym znajdują się dwuskrzydłowe, drewniane drzwi z płycinami. Pierwotne wyposażenie nie zachowało się. Wnętrza dostosowane zostały do potrzeb archiwum.
Zabytek dostępny z zewnątrz.
Opr. Nina Glińska, NID OT Kielce, 20-11-2018 r.
Rodzaj: synagoga
Styl architektoniczny: neorenesansowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.66199, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.18439