Historia

Nazwę „Kadzielnia” wyprowadzano od „kadzidła, kadzenia”, co stało się podstawą daleko idących, niepotwierdzonych jak dotąd hipotez o istnieniu ośrodka pogańskiego kultu w miejscu obecnego rezerwatu. W XVII lub XVIII w. rozpoczęto na Kadzielni wydobywanie wapienia dewońskiego, a w 1770 r. poświadczona była budowa wapiennika, podjęta z inicjatywy biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. W 1886 r. istniały już trzy piece do wypalania wapna, a pól wieku później zakład na Kadzielni zatrudniał około 200 pracowników. Kamień wydobywano na Kadzielni aż do lat 60. XX w., choć już w 1. poł. XIX w. powstał pierwszy projekt urządzenia na wzgórzu parku i ogrodu. Natychmiast po zakończeniu eksploatacji, w 1962 r., powstał w centralnej części kamieniołomu ścisły rezerwat przyrody nieożywionej, obejmujący wapienny ostaniec zwany Skałką Geologów. Pozostałą część zagospodarowano jako teren rekreacyjno-wypoczynkowy i park krajobrazowy. W 1971 r. otwarto amfiteatr, urządzony w pd.-wsch. fragmencie wyrobiska; przebudowano go i unowocześniono w 2010 r. Od 2004 r. trwały prace nad zabezpieczeniem i udostępnieniem dla ruchu turystycznego kilku jaskiń w głębi wsch. ściany dawnego kamieniołomu; podziemną trasę otwarto ostatecznie w 2012 r. Odrębną historią są dzieje odkrywania kadzielniańskich jaskiń, penetrowanych już od początków XX w. W 1959 r. spenetrowano największą z nich, „Szczelinę Kadzielniańską”, o długości 180 m.

Opis

Góra Kadzielnia (295 m n.p.m.) jest centralnym wzniesieniem Pasma Kadzielniańskiego, rozciągającego się w pd. i zach. części Kielc. Zbudowana z wapieni górno dewońskich, została w dużym stopniu zniszczona eksploatowanym ponad dwieście lat kamieniołomem. Wyrobisko nie objęło szczytowej partii góry, dzięki czemu w jego części środkowej wyrasta dzisiaj malowniczy ostaniec skalny, nazwany Skałką Geologów, oblany okresowo wodami naturalnego zbiornika (Jezioro Szmaragdowe). W odsłonięciach ostańca widoczne są kolejne piętra wapieni, które tworzyły się w warunkach płytkiego morza okresu dewonu, znaleziono tu też i opisano szereg gatunków fauny kopalnej (gąbki, koralowce, ramienionogi, ślimaki, otwornice, rzadkie ryby i in.). Uskok tektoniczny, widoczny na wsch. ścianie wyrobiska, to efekt tzw. waryscyjskich ruchów tektonicznych, które doprowadziły do wypiętrzenia Gór Świętokrzyskich. Powstały wtedy żyły mineralne zawierające kalcyt, galenę i baryt. Kadzielnia jest największym na obszarze regionu skupiskiem jaskiń, które są efektem procesów wietrzenia zwanych krasem kenozoicznym. Ogółem naliczono 26 jaskiń i schronisk skalnych, głównie w ścianie wschodniej i na Skałce Geologów. Część z nich jest obecnie udostępniona w formie podziemnej trasy turystycznej. Pd.-wsch. część dawnego wyrobiska zajęta jest przez amfiteatr, a po krawędziach d. kamieniołomu wiodą malownicze ścieżki i alejki.

Zabytek dostępny.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 08-12-2015 r.