Historia

W Kielcach i okolicy na przełomie XVIII i XIX wieku mieszkało wielu ewangelików, głównie specjalistów pochodzenia niemieckiego zatrudnianych Zagłębiu Staro-polskim i nauczycieli Szkoły Akademiczno-Hutniczej. Starania o utworzenie parafii podjęto już w 1812 roku, ale pozwolenie władz na budowę własnego kościoła uzyskano dopiero w 1835 roku. Dwa lata później ewangelicy otrzymali duży plac rządowy przy nowo wytyczonej ulicy Konstantego, na którym późnym latem 1836 roku rozpoczęli budowę świątyni, według planów członka swojej gminy Karola Meyzera, inżyniera wojewódzkiego.  Budowla, zachowana po dziś dzień, wykazuje wiele podobieństwa, w ukształtowaniu bryły, elewacji i w formie wieży, do kościoła św. Michała, wzniesionego według projektu Stanisława Zawadzkiego w Nowym Dworze Mazowieckim (rodzinnym mieście Meyzera). Poświęcenie ukończonej świątyni nastąpiło między 21 listopada a 3 grudnia 1837 roku. Budową kierował Kajetan Hołdakowski z Pińczowa. W tym samym czasie wymurowano w pobliżu piętrowy dom dla pastora, oddzielony od kościoła ogrodem. Kościół był kilkakrotnie remontowany (w 1902 roku wystawiono od nowa konstrukcję hełmu na wieży). Po II wojnie światowej liczebność ewangelików w Kielcach znacząco zmalała, co skutkowało zubożeniem parafii i zaniedbaniem budynku kościoła. W latach 60. XX wieku świątynię wydzierżawiono parafii polsko-katolickiej i zmieniono wezwanie na św. Piotra i Pawła. Od 1968 roku w Kielcach funkcjonowała stacja kaznodziejska parafii ewangelicko-augsburskiej w Radomiu. W 2001 roku przeprowadzono generalny remont zaniedbanego budynku. We wrześniu tego samego roku kościół otrzymał miano Ekumenicznej Świątyni Pokoju. Obecny kościół pw. Św. Trójcy, stanowi filię parafii ewangelicko-augsburskiej w Radomiu i służy ewangelikom, katolikom polskim i chrześcijanom wiary ewangelicznej.

Opis

Kościół usytuowany jest w południowej pierzei ulicy Sienkiewicza, na jej wschodnim krańcu, przy skrzyżowaniu z ulicą Ewangelicką, tuż przy Placu Moniuszki. Jest budowlą wolnostojącą, usytuowaną na osi poprzecznej do ulicy, z wąską, wieżową fasadą w linii jej zabudowy, z prezbiterium od południa. W pobliżu, po zachodniej stronie w pierzei ulicznej stoi piętrowy budynek pastorówki (ulica Sienkiewicza 3). Plac kościelny od strony ulic oddziela ogrodzenie o metalowych przęsłach.  Kościół wymurowany z kamienia i otynkowany składa się z jednonawowego korpusu, pod niskim dachem dwuspadowym oraz dwukondygnacyjnej wieży. Jej wysoką prostopadłościenną bryłę, opiętą pilastrami wieńczy wysoki, neogotycki hełm w formie ostrosłupa flankowanego sterczynami w narożach. Dziewięcioosiowe elewacje boczne nawy przeprute są smukłymi, półkoliście zamkniętymi oknami. Klasycystyczny charakter nadają im dostawione czterokolumnowe portyki w porządku toskańskim, zwieńczone trójkątnymi szczytami, tworzące z korpusem rzut krzyża. Przestronna nawa ma plan prostokąta i jest nakryta płaskim sufitem, z fasetami wzdłuż dłuższych boków. Ołtarz uzyskał oprawę w formie głębokiej, półkolistej niszy, której prostokątny otwór flankują dwie toskańskie kolumny. Za ścianą ołtarzową znajduje się mała, ukośnie zamknięta zakrystia. Chór muzyczny wsparty jest na czterech kolumnach toskańskich i ma balustradę ozdobioną płycinami.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wnętrze dostępne tylko w czasie nabożeństw.

Oprac. Anna Adamczyk, 15.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Kościół ewangelicki p.w. Św. Piotra i Pawła, oprac. E. Traczyński, Kielce 2005, Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Adamczyk A., Kościoły kieleckiego śródmieścia, „Renowacje i Zabytki”, nr 4, 2012, s. 104.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Cedro J. (red.), Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 39.
• Adamczyk J. L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1998, s. 66-67.
• Adamczyk J. L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004 r., s. 36.
• Mazur H., Początki parafii ewangelicko-augsburskiej w Kielcach - wybór źródeł, [w:] Kłaczkow J. (red.), Z tradycji i dziejów ewangelików kieleckich, Kielce 2011, s. 139-160.
• Mazur H., Źródła do dziejów Kościołów ewangelickich w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach, [w:] Kłaczkow J. (red.),  Z tradycji i dziejów ewangelików kieleckich, Kielce 2011, s. 161-189.
• Mazur H., Inwentarz parafii ewangelicko-augsburskiej w Kielcach z 1853 r., w: Studia Muzealno-Historyczne, t. 4, Kielce 2012, s. 187i n.
• Oborny A., Znani kieleccy ewangelicy, [w:] Kłaczkow J. (red.), Z tradycji i dziejów ewangelików kieleckich, Kielce 2011, s. 55-78.
• Rudkowski W., Kłaczkow J, Dzieje kieleckiej parafii ewangelickiej w świetle dokumentacji Archiwum Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego [w:] Kłaczkow J. (red.),  Z tradycji i dziejów ewangelików kieleckich, Kielce 2011, s. 191-206.
• Stegner T., Protestanci na terenie guberni radomskiej i kieleckiej w XIX i na początku XX wieku, „Studia Kieleckie”, nr 1, 1995, s. 15-16.
• Szczepański J., Architekci i budowniczowie. Materiały, Warszawa-Kraków 1990, s. 94-98.
• Szczepański J., Mniejszość niemiecka w Kielcach, [w:] Główka J. (red.), Kielce przez stulecia, Kielce 2014, s. 184-185.
• Wrońska-Gorzkowska R., Gorzkowski E., Album Kielecki. Starówka, cz. II: Ulica Henryka Sienkiewicza, Kielce 1996, s. 23-28.
• Zarys historii Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Kielcach, www.radom.luteranie.pl, dostęp z dn. 15-12-2014.