Historia

Fundatorem kanonii Tumlin, czyli uposażenia dla kolejnego kanonika kolegiaty kieleckiej był ks. Benedykt Kluczewski, prepozyt i oficjał kielecki. Biskup krakowski Konstanty Szaniawski erygował tą prebendę w 1724 roku, dołączając do niej dochody parafii w Tumlinie. Prawo prezenty i patronatu przekazał biskupom krakowskim. Do obowiązków kanonika należało głosić w niedziele i święta kazania w kolegiacie i uczestniczyć w chórze kanonickim. Początkowo kanonik tumliński mieszkał w domu wiceprepozyta, na posesji prepozyta, w sąsiedztwie kolegiaty pw. Najświętszej Maryi Panny. Ksiądz kanonik Eustachy Słonka w 1751 roku rozebrał ten stary domek i na jego miejscu wzniósł murowany budynek kanonii Tumlin. Początkowo mieszkali w nim kanonicy, w XIX wieku był wynajmowany lokatorom i na cele administracyjne. Dopiero w latach 70. XIX wieku przeprowadzono remont, przeznaczając go ponownie na mieszkanie kanoników. W 1888 roku rozbudowano sąsiedni dom prepozyta (wówczas już siedzibę biskupa) likwidując niewielki odstęp między budynkami i zasłaniając tym samym boczną elewację kanonii. W latach 80. XX wieku wystawiono na tyłach kanonii Tumlin nowe skrzydło zabudowań Kurii Diecezjalnej zaprojektowane przez architekta Stanisława Skibniewskiego, usytuowane na skarpie, wzdłuż ulicy Czerwonego Krzyża.

Opis

Budynek znajduje się w śródmieściu, na Wzgórzu Zamkowym. Usytuowany kalenicowo na skarpie formuje kraniec wschodniej pierzei ulicy Jana Pawła II. Zagłębiona jezdna ulicy, zabezpieczona kamiennymi murkami oporowymi, oddziela go od kościoła katedralnego. Niewielką budowlę dawnej kanonii charakteryzuje przemyślana prostota i funkcjonalizm. Prostopadłościenna, piętrowa bryła, nakryta kopertowym dachem, uzyskała późnobarokową oszczędną dekorację, nadającą jej w swojej prostocie prawie monumentalny charakter. Elewacje o regularnym, symetrycznym rytmie osi i prostokątnych oknach, otrzymały podobną, kompletną artykulację wyrażająca się w rytmie płytkich ryzalitów i zaokrąglonych narożach opiętych lizenami w wielkim porządku. Trójdzielny układ fasady uzyskano przez zagłębienie partii środkowej, w której na parterze, znajduje się arkadowy otwór wejściowy. Układ ten powtórzono odwrotnie na tylnej elewacji, za pomocą płaskiego ryzalitu. Budynek ma tylko jedną mała, sklepioną piwnicę. Rozplanowanie parteru jest prawie symetryczne względem osi poprzecznej. Dwutraktowe wnętrze przedziela szeroka sień, usytuowana na krótszej osi budynku. Po jej lewej stronie znajduje się kilka pomieszczeń sklepionych kolebkowo. Piętro ma układ dwuipółtraktowy, z korytarzem na osi podłużnej budynku. Budynek obecnie boczną elewacją południową przylega do wyższego domu prepozyta, ob. Kurii Diecezjalnej.

Budynek administracyjny Kurii Biskupiej, dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Anna Adamczyk, 10.12.2014 r.

Bibliografia

• Archiwum Diecezjalne w Kielcach, sygn. K1, Ecclesia Collegiata Kielcensis w 1743 r., k. 47-50. Odpis dokumentu erekcyjnego kanonii fundi Tumlin z 26 stycznia 1724 r.; tamże, PKK-13, k.22-27; Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. CWW, sygn. 338, k. 236. Archiwum Państwowe w Kielcach. Akta Dyrekcji Ubezpieczeń, sygn. 135, s. 186 (planik kanonii Tumlin z 1848 r., rys. K. Ostrzeniewski); tamże. Zbiory kartograficzne, bez sygn. Plany i przekrój dawnej kanonii Tumlin, F.K. Kowalski, 1882 r.
• Adamczyk J. L. Wzgórze Zamkowe w Kielcach, Kielce 1991, s. 100 i n. (fot.48, rys. 65).
• Adamczyk J.L., Wróbel T., Kielce portrety zabytków, Kielce 2008, s.17.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3. Województwo kieleckie, z. 4. Powiat kielecki, oprac. T. Przypkowski, Warszawa 1957, s. 37.
• Pycia J., Nad Silnicą, Kielce 1938, s. 52 i n.
• Wróbel T. ks., Osiemsetlecie fundacji bpa Gedeona w Kielcach [w:] Kielecki Przegląd Diecezjalny, Rocznik XLVII, IX-X, 1971, nr 5, s. 211.