Historia

W końcu XVIII wieku na posesji stał dom kupca Józefa Jaworskiego - na froncie murowany i przesklepiony, w pozostałej części drewniany. Po 1821 roku przebudowano go, dodając piętro. Przeszło dekadę później dom odziedziczyli Nowińscy. W 1845 roku podłużna parcela, z wąskim odgałęzieniem w kierunku ulicy Małej, zabudowana była dwoma murowanymi, piętrowymi domami  -  frontowym z bramą przejezdną na osi i tylnym na przeciwległym krańcu podwórza, z przesklepionym parterem. Po bokach stały dwie murowane, piętrowe oficyny. Fasada kamienicy przyrynkowej, według fotografii z 1885 roku, miała podkreślony płytki środkowy ryzalit i masywne naczółki nad oknami. Kolejny właściciel - zamożny aptekarz Bronisław Saski gruntownie ją przebudował w 1886 roku między innymi podwyższając o piętro i przenosząc klatkę schodową ze strony wschodniej - na zachodnią. Skromna wcześniej fasada kamienicy otrzymała bogaty „kostium” neobarokowy, wnętrza i przejazd bramny ozdobił bogaty wystrój sztukatorski, pokoje wyposażono w ozdobne piece kaflowe. Parter nadal zajmowała apteka (czynna aż do 2012 roku), na piętrze urządzono mieszkanie właścicieli. W 1938 roku połowę posesji zakupiło Stowarzyszenie Rzemieślników Chrześcijan (w budynku mieściła się Izba Rzemieślnicza). Obecnie stanowi własność prywatną. W latach 90. XX wieku obiekt wyremontowano. W 2012 roku przeprowadzono konserwację XIX-wiecznych mebli, sztukaterii i malowideł ściennych dawnej apteki.

Opis

Kamienica usytuowana jest kalenicowo pośrodku zwartej zabudowy południowej pierzei Rynku, gdzie wyróżnia się wysokością. Podłużna parcela zabudowana jest obrzeżnie wokół wąskiego podwórza. Dom frontowy łączy się z dwiema, podłużnymi oficynami, a na zamknięciu działki stoi budynek dwupiętrowy. Kamienica frontowa jest murowana, dwupiętrowa, w całości podpiwniczona, nakryta dachem dwuspadowym. Wzniesiono ją na rzucie prostokąta. Dwutraktowe wnętrza rozdziela sień przejezdna, do której przylega od zachodu klatka schodowa. Piwnice nakrywają sklepienia kolebkowe. Pięcioosiowa boniowana fasada zwraca uwagę neobarokowym wystrojem, widocznym w obfitej rzeźbiarskiej oprawie balkonu na piętrze, o masywnej tralkowej balustradzie i obramieniach okiennych.  Nad bramą widnieje kartusz z datą 1886. Wszystkie otwory na piętrze flankują jońskie kolumny. Segmentowe naczółki okien zdobią konchy muszlowe z gałązkami laurowymi, zaś fryz balkonowy - kartusz z monogramem właścicieli i rogi obfitości po bokach. Bogaty wystrój architektoniczno-sztukatorski mają także wnętrza, wśród których wyróżnia się dekoracją sień przejezdna i dawna apteki (obecnie sklep jubilerski) z polichromowaną sztukaterią sufitową. Z dawnego wyposażenia zachowała się stolarka drzwiowa (w tym bogato rzeźbione drewniane wrota sieni), piece kaflowe z ozdobnymi zwieńczeniami, żeliwna balustrada schodów oraz drewniane meble apteczne. W trakcie prac ziemnych na Rynku w 2010 roku odsłonięto sklepione piwnice przynależne do starszej zabudowy posesji, zlokalizowane przed obecną pierzeja. Ich zasięg pokrywa się z linią zabudowy XVIII-wiecznych podcieni rynkowych.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wewnątrz w części lokali usługowych.

Oprac. Anna Adamczyk, 14.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Kamienica Saskich, oprac. E. Traczyński, J. Mróz, R. Mirowski, 2005, (Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie).
• Inwentaryzacja architektoniczna kamienicy przy Rynku 16 w Kielcach, oprac. J. Mróz, 1995, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 81.
• Adamczyk A., Prace remontowo-konserwatorskie i budowlane w granicach województwa świętokrzyskiego i dawnego kieleckiego, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 37-38.
• Adamczyk J. L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1998, s. 54-55.
• Adamczyk J. L., Rynek w Kielcach. Przekształcenia przestrzenne i zabudowa mieszczańska Kielc lokacyjnych w XVII-XIX wieku, Kielce 1993, s. 31, 67-68, il. 49-50, 52-54.
• Adamczyk J. L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004, s. 28.
• Jerzmanowski J., W starych Kielcach, Łódź 1984, s. 17-18.
• Sobotowska-Rysińska M., Kieleccy aptekarze i ich apteki, „Eskulap Świętokrzyski”, 2003 r., nr 5, http://www.oil.org.pl/xml/oil/oil56/gazeta/numery/n2003/n200305
• Wrońska-Gorzkowska R., Gorzkowski E., Album Kielecki. Starówka, cz. I, Kielce 1996, s. 34-37.