Historia

W miejscu obecnego budynku Muzeum Dialogu i Kultur znajdowały się w końcu XVIII wieku trzy posesje, które dopiero w czasie II wojny zostały scalone w jedną całość. Największa z nich była posesja pierwsza od zachodu, na której stała już w 1788 roku murowana, mocno zniszczona kamienica Tomkiewiczów. Kamienica była piętrowa i wysunięta z pierzei podcieniami. Układ jej oficyn, na planie regulacyjnym Kielc z 1823, świadczy, że powstała w wyniku połączenia dwóch starszych posesji. W 1866 roku dom ten, oznaczony adresem Rynek 4, należał do Leokadii Bronikowskiej. W latach 70. XIX wieku jego właścicielem był lekarz Wokulski, który „Dom pod Filarami” zapisał kieleckiemu Towarzystwu Dobroczynności. Towarzystwo posesję odsprzedało. Przed II wojną światową należała do Heleny Orentraich. Dwie sąsiednie, węższe posesje były zabudowane od frontu kamieniczkami, bez podcieni. Na środkowej - stał murowany, piętrowy dom wystawiony w latach 1822-1824 przez Piotra Wojciechowskiego. W 1866 roku posesja ta, oznaczona nr adresowym Rynek 5, należała do Bronisławy Przewalińskiej, przed II wojną światową do Dobrzańskich. Na trzeciej posesji, pierwszej od wschodu, dom murowany, piętrowy wybudował po 1803 r. Michał Sawiczewski. W 1866 roku posesja ta, oznaczona adresem Rynek 6, należała do Pawła Kazubińskiego. Tuż przed II wojną, ówcześni właściciele Zajączkowscy nadbudowali na niej piętro, tym samym obiekt niekorzystnie dominował nad pierzeją rynkową. W czasie II wojny światowej zabudowa trzech kamienic została scalona przez Niemców w jeden obiekt. Na polecenie władz okupacyjnych rozebrano II piętro kamienicy Zajączkowskich, i wewnętrzną zabudowę oficynową w celu utworzenia dużego, wewnętrznego dziedzińca. Przebudowano oficyny od strony Orlej, nadając im formę architektoniczną zbliżoną do obecnej. Dwóm kamieniczkom dobudowano podcienia i odpowiadające im trakty piętra. Wzniesiono nową konstrukcję dachu i ujednolicono elewacje. Po wojnie Miejska Rada Narodowa przydzieliła części gmachu zwanego „Pod Filarami” przy Placu Partyzantów (rynku) na rzecz Muzeum Świętokrzyskiego. Wnętrza wyremontowano i przystosowano do funkcji muzealnej. W części parteru w latach 1947-2006 mieściła się biblioteka publiczna (późniejsza Biblioteka Wojewódzka). 

Opis

Budynek frontowy Muzeum, powstały w wyniku scalenia trzech kamienic, obecnie pod względem architektonicznym stanowi jeden obiekt i dlatego, jako taki zostanie opisany. Zajmuje swoją sylwetą prawie połowę pierzei północnej lokacyjnego rynku miasta. Pierzeja ta tworzy płytki łuk miedzy dwoma wlotowymi ulicami: Warszawską i Kozią. Od tyłu prostokątny kwartał zabudowy wydziela ulica Orla. Pozostałe dwa budynki, usytuowane na obu krańcach pierzei, są cofnięte z linii zabudowy, którą tutaj wyznaczają arkadowe podcienia, na których wspiera się piętro budowli. Całość w bryle jest zbliżona do piętrowego prostopadłościanu, nakrytego dachem koszowym, o łamanych połaciach (w typie dachu polskiego). Podcień w parterze jest otwarty siedmioma arkadami o łuku koszowym wspartymi na masywnych toskańskich filarach. Na piętrze znajduje się czternaście rytmicznie rozstawionych prostokątnych otworów okiennych. Całość wieńczy gzyms podokapowy. Oryginalną późnobarokową część zachodnią o trzech arkadach  wyróżniają czoła  ujęte w profilowane archiwolty, z dekoracyjnie podkreślonym zwornikiem (w formie wolutowej konsolki) i okna piętra w dekoracyjnych obramieniach. Wnętrze całego podcienia jest jednotraktowe, nakryte sklepieniem krzyżowym na gurtach. W budynku znajdują się sklepione pomieszczenia w piwnicach i na parterze; komunikacja jest dostosowana do obecnej funkcji muzealnej.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wnętrza w godzinach pracy muzeum.

Oprac. Anna Adamczyk, 06.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Trzy kamienice, ob. Muzeum Kultur, oprac. I. Boroch, Kielce 2014. Archiwa: Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie
• Adamczyk J.L., Rynek w Kielcach. Przekształcenia przestrzenne i zabudowa mieszczańska Kielc lokacyjnych w XVII-XIX wieku, Kielce 1993, s.32-35 i 75-79.
• Adamczyk J. L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004, s. 29.
• Rosmanowska M., Kamienica pod Trzema Herbami - przeszłość i przyszłość, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, t. 26, Kielce 2011, s. 103.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3, Województwo kieleckie, z. 4. Powiat kielecki, oprac. T. Przypkowski, Warszawa 1957, s. 40.