Świątynia jest jedną z nielicznych d. cerkwi w Polsce, których wygląd zewnętrzny został zachowany z nielicznymi zmianami, pomimo przekształcenia jej na kościół katolicki, a jednocześnie stanowiącej świadectwo przezwyciężenia okresu zaborów.

Historia

W 1902 r. władze carskie zleciły budowę cerkwi prawosławnej przy ul. Karczówkowskiej w Kielcach, w odpowiedzi na rozpoczętą w 1901 r. budowę kolejnego w Kielcach katolickiego kościoła św. Krzyża. Cerkiew pw. św. Mikołaja wybudowano w latach 1902-1904 według projektu inż. arch. Stanisława Szpakowskiego, na wzór soboru izaakiewskiego w Petersburgu. Była to druga tego typu świątynia w Kielcach (pierwszą była nieistniejąca już cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, która znajdowała się w miejscu obecnego skweru Stefana Żeromskiego) przeznaczona dla mieszkających w Kielcach Rosjan (m.in. żołnierzy stacjonującego nieopodal 6 Pułku Strzelców Imperium Rosyjskiego). 14 maja 1904 r. wyświęcono ołtarz główny w wybudowanej cerkwi. Po wkroczeniu wojsk austriackich do Kielc w 1915 r., świątynia została zajęta przez armię z przeznaczeniem na obóz jeniecki, w późniejszym czasie została zamieniona na magazyn. Po odzyskaniu niepodległości zniszczony budynek został przekazany Garnizonowi Kieleckiemu Wojska Polskiego decyzją Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach z dn. 25 maja 1925 r. Wtedy to cerkiew prawosławna została przekształcona na świątynię katolicką. Po wyremontowaniu obiekt został poświęcony w dn. 8 grudnia 1926 r. przez bp Augustyna Łosińskiego na kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Korony Polskiej. W latach 1939-1945 na mocy postanowienia Biskupa Kieleckiego kościół stał się parafią cywilną; w tym okresie zniszczeniu uległy tynki zewnętrzne budynku oraz żelazny krzyż na wieży dzwonnicy. Z dniem 17 czerwca 1946 r. garnizon kielecki odzyskał swoją parafię. W latach 50. XX w. dokonano szeregu napraw: wyremontowano dzwon, wykonano oświetlenie zewnętrzne, naprawiono oświetlenie wewnętrzne, pokryto kopułę główną blachą, odnowiono wnętrze. Bp Stanisław Szymecki w 1987 r. erygował w dotychczasowej świątyni Garnizonu Kielce parafię wojskowo-cywilną pw. NMP Królowej Polski. Kolejnych remontów dokonano w latach 1990-1993: pokryto dach kościoła i wieżę dzwonnicy miedzianą blachą, wymieniono konstrukcję więźby dachowej i krzyż na dzwonnicy, wykonano instalację odgromową i zmodernizowano instalację elektryczną, wyremontowano gzymsy i pomalowano elewację. W latach 2010-2012 wykonano remont elewacji, oczyszczono kamienne cokoły i wyremontowano schody. 

Opis

Kościół usytuowany został przy zbiegu ul. Chęcińskiej i ul. Karczówkowskiej jako obiekt wolnostojący na zadrzewionej działce o nieregularnym kształcie, otoczonej ogrodzeniem metalowym. Świątynia położona w środkowej części działki jest budowlą orientowaną w stylu neobizantyńskim, dla którego charakterystycznym elementem są półokrągłe kopuły. Dawna cerkiew jest budowlą o układzie centralnym, na planie krzyża greckiego o jednoprzęsłowych ramionach. Pomiędzy ramionami rzut uzupełniają cztery niższe aneksy, tworząc obrys kwadratu o ściętych narożach. Część centralna kościoła jest kwadratowa o ściętych narożach, z czterema masywnymi filarami o nieregularnym kształcie. Wokół części centralnej występują prostokątne (uformowane na planie prostokąta pod półkopułami): od wsch. prezbiterium, od pd. i pn. – transepty pd. i pn., od zach. chór muzyczny. W niższych od części centralnej, czterech jednakowych aneksach o nieregularnych kształtach znajdują się: po stronie pd. prezbiterium – zakrystia, od strony pd.  prezbiterium – prostokątna kaplica, od strony pn. i pd. podchórza – dwa aneksy z wyjściami bocznymi. Wejście główne prowadzi od zachodu przejściem przez dwukondygnacyjną dzwonnicę, która połączona jest z bryłą główną prostokątną kruchtą. W parterze dzwonnicy po bokach przejścia występują dwa małe pomieszczenia (kaplica i klatka schodowa). Świątynię wymurowano z kamienia oraz cegły i otynkowano, z wyjątkiem kamiennego cokołu zewnętrznego. W elewacji budynku dominują okna grupowane po trzy i po dwa z półkolistymi gzymsami. Wnętrza kościoła nakrywają: kopuła centralna na bębnie, cztery półkopuły na bębnach (transept pn. i pd., prezbiterium oraz chór), dwie półkopuły (pomieszczenia boczne dzwonnicy), sklepienie krzyżowe (kruchta i parter dzwonnicy), trójdzielne o niskiej strzałce (cztery aneksy obejścia), strop drewniany (podchórze muzyczne) oraz żelbetowy (druga kondygnacja dzwonnicy i była kotłownia w podziemiu pod zakrystią). Większość elementów skromnego wyposażenia wnętrza pochodzi z 1926 r.; na uwagę zasługuje krzyż w bocznym ołtarzu na tle panoramy Jerozolimy, pamiątki wojskowe nawiązujące do historii świątyni, liczne tablice pamiątkowe, oryginalna marmurowa posadzka oraz organy z 1928 r. 

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z proboszczem.

Oprac. Wioletta Szafarczyk, OT NID w Kielcach, 27.03.2020 r.