Historia

Hale targowe były jednym z pierwszych obiektów wzniesionych w nowej dzielnicy XIX-wiecznych Kielc. Zaplanowano ją według zatwierdzonego w 1870 roku projektu Franciszka Ksawerego Kowalskiego, ówczesnego budowniczego gubernialnego. Wytyczono szachownicowy układ ulic z centralnym placem, nazwanym wówczas Placem Bazarowym. Projekt budynku wykonał prawdopodobnie również Franciszek Ksawery Kowalski, a wybudował go w latach 1871-1873 żydowski przedsiębiorca z Chęcin Chaskiel Landau. Obiekt przeznaczono pod wynajem - kramów, jatek i stancji mieszkalnych. Został odnowiony w 1896 roku i wkrótce urządzono na piętrze „dom gościnny dla ludu”. W 1905 roku uległ niewielkiej rozbudowie. Do II wojny światowej budynek podupadał - pod względem technicznym i sanitarnym. Po wojnie wykorzystywany był w różnych celach, między innymi były tu redakcje kieleckich gazet, biura i mieszkania; w skrzydle północnym urządzono drukarnię, a w piwnicach kawiarnię. Prawdopodobnie wtedy w elewacji południowej parteru skrzydła południowego arkady przekształcono na otwory okienne. W latach osiemdziesiątych znalazł tu siedzibę związek zawodowy „Solidarność” oraz drobne sklepiki. W 2003 roku władze miasta zdecydowały o przeprowadzce do budynku Muzeum Zabawkarstwa. Projekt adaptacji i modernizacji (architekt Włodzimierz Pedrycz) wykonano w 2003 roku, a w 2006 roku obiekt otwarto po wykonaniu prac remontowo - budowlanych. Wyremontowano więźbę i fundamenty, wymieniono większość stropów i tynków oraz instalacje i stolarkę, wprowadzono nowe wykończenie wewnętrzne i nawierzchnię dziedzińca. Funkcja wystawiennicza i organizacji imprez kulturalnych prowadzona jest do dziś (zarówno w budynku jak i na dziedzińcu) - przez miejską samorządową  instytucją kultury pod nazwą Muzeum Zabawek i Zabawy.

Opis

Budynek dawnych bazarów zlokalizowany jest przy Placu Wolności (dawny plac Obrońców Stalingradu), w jego północnej pierzei, w narożniku wschodnim. Działka jest prawie w całości zabudowana zamkniętym w czworobok zespołem budynków z dziedzińcem wewnętrznym i bramami przejazdowymi, z pozostawieniem wolnego pasa drogi zapleczowej od północy. Z tej strony graniczy z posesją kościoła ewangelickiego., a od zachodu styka się w zabudowie pierzejowej z sąsiednią jednopiętrową kamienicą. Obiekt tworzą cztery skrzydła zamknięte wokół prostokątnego dziedzińca. Skrzydło południowe (a zarazem frontowe od pl. Wolności) ma dwie kondygnacje, skrzydła boczne są parterowe; piwnice występują tylko pod częścią skrzydła północnego. Pośrodku frontowej i tylnej elewacji występują monumentalne, wysokie na dwie kondygnacje bramy umożliwiające komunikacje z dziedzińcem; nad przejazdem południowym znajduje się wieżyczka - początkowo z herbem, teraz z zegarem (i wyłaniającą się w południe figurką Baby Jagi). Skrzydła zespołu pokryte są głównie dachami dwuspadowymi, tylko w części zachodniej występuje dach pulpitowy. Elewacje budynku ukształtowane są w stylu neoklasycystycznym, z użyciem typowych wówczas środków wystroju architektonicznego - pilastry z głowicami, lizeny, gzymsy pośrednie i wieńczące, tympanony, półkoliście sklepione otwory okienne. Przyziemie od strony placu zajmują smukłe arkadowe otwory - dawniej wejścia do sklepików, obecnie częściowo zamurowane i przekształcone w okna - ukształtowane symetrycznie, po pięć po obu stronach bramy. Podczas niedawnej modernizacji wprowadzono nowe elementy komunikacji - w formie nowoczesnej, przeszklonej architektury. Budynek wzniesiony z kamienia łamanego na zaprawie wapienno-piaskowej, z uzupełnieniami ceglanymi. Sklepienia krzyżowe piwnic są ceglane, stropy drewniane, częściowo wymienione na stalo-żelbetowe. Więźba dachowa drewniana, a dach kryty jest blachą płaską, ocynkowaną. Wykończenie wnętrza współczesne, dostosowane do potrzeb muzeum.

Zabytek ogólnodostępny z zewnątrz, ekspozycje wewnętrzne i dziedziniec dostępne w godzinach otwarcia muzeum.

Oprac. Włodzimierz Pedrycz, NID OT Kielce, 23.10.2014 r.

Bibliografia

• Karty ewidencyjne: - Budynki dawnych bazarów - skrzydło południowe i - Zespół budynków bazarowych - skrzydło północne i skrzydła boczne,  oprac. E. Traczyński 2006 [Archiwum Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie].
• Adamczyk A., Adaptacje i remonty kieleckich zabytków architektonicznych, „Renowacje i Zabytki” 2012, nr 44 (4/2012), s. 50 - 61.
• Adamczyk A., Powstanie i zabudowa „Nowego Miasta”, dzielnicy gubernialnych Kielc (cz. 1 do 1895r.), w „Studia Muzealno - Historyczne” 2010, tom II Muzeum Historii Kielc 2010.
• Adamczyk A., Powstanie i zabudowa „Nowego Miasta”, dzielnicy gubernialnych Kielc (cz. 1 lata 1895-1918), w „Studia Muzealno - Historyczne” 2011, tom III Muzeum Historii Kielc 2011.
• Adamczyk J.L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1997, s.