Historia

Od początku swego istnienia miasto Koźle miało charakter strategiczny. W okresie średniowiecza leżało na granicy księstw piastowskich, a w późniejszym okresie stało się miastem, w pobliżu którego przecinały się granice mocarstw: austriackiego i pruskiego. Wcześniejsze mury, którymi otoczone było miasto, zostały rozebrane po podjęciu decyzji o budowie twierdzy. W 1 poł. XVII wieku miasto oszańcowano i otoczono fosą, zaś na początku wieku XVIII założono twierdzę o systemie kleszczowym i narysie dziewięcioramiennej gwiazdy. W 1741 roku miasto zajęły wojska pruskie, a w 1743 roku przystąpiono do gruntownej przebudowy twierdzy. Zgodnie z planami gen. G. K. Walrave - otrzymała ona kształt sześcioramiennej gwiazdy, której centrum stanowił Ratusz. W kolejnych latach powstawały dalsze umocnienia: fosa zewnętrzna, reduty, koszary, wartownie, oraz związana z nimi infrastruktura drogowa. Twierdza została zlikwidowana w roku 1874, a jej budynki zostały częściowo rozebrane, a częściowo zaczęły pełnić inne funkcje. Podczas budowy i rozbudowy Twierdzy, rozebrano wiele budynków, których położenie kolidowało z projektem (w tym np. kościół i klasztor Franciszkanów), a kształt wówczas nadany tej części miasta, zachował się po dzień dzisiejszy.

Opis

Teren dawnej twierdzy obejmował obszar miasta Koźle (obecnie dzielnica miasta Kędzierzyn-Koźle). Główna jej część znajdowała się po lewej stronie rzeki Odry z Redutą Większycką (poł-zach.), Redutą Krzyżową, zwaną także Szańcem Neumanna (na zachodzie) oraz Redutą Rogowską na północy. Po prawej stronie Odry znajdowała się Reduta na Ostrówku, położona na wyspie, Reduta Orla (na północ od wyspy), Fort Fryderyka Wilhelma (na północnym wschodzie) oraz Reduty Kłodnicka (na wschodzie) i Kobylicka na południu otoczona wodami Odry i Kłodnicy. Rdzeń twierdzy miał kształt sześcioramiennej gwiazdy z mocno zredukowanym ramieniem północno-zachodnim od strony Odry (lub jak podają inne źródła gwiazdy pięcioramiennej) i centrum w której znajdował się Ratusz. Otoczony był naprzemiennie pierścieniami obwałowań oraz fosami, a dodatkowo również zaporami wodnymi, które pozwalały na zatopienie bagnistych terenów na wschód od miasta. Poszczególnym narożnikom nadano nazwy od imion męskich (Narożnik Fryderyk, Wilhelm, Henryk, Ferdynand, Ludwik), a bastionom od pobliskich miejscowości i rzeki (Bastion Kobylnicki z Bramą Raciborską, Reńskowiejski, Większycki, Rogowski i Odrzański z Bramą Odrzańską). Reduty, poza Redutą na Ostrówku, która była jakby odbiciem kształtu lewobrzeżnej twierdzy z umocnieniami w kształcie gwiazdy choć nieco zredukowanej i pomniejszonej, miały kształt pięcioboków. Na terenie Twierdzy znajdowały się ponadto m.in.: zamek, koszary, lazaret, place broni, strzelnica garnizonowa, kaponiery i prochownie.

Oprac. Aleksandra Ziółkowska, OT NID w Opolu, 20.07.2015 r.