świątyni w typie bazylikowym. W obiekcie widoczne są kolejne etapy rozbudowy, od kościoła jednonawowego, do którego dostawiono kaplice, zakrystię i nawy boczne. Podobny rozwój dotyczy kościołów w Obornikach, a także w Poznaniu pw. św. Marcina i św. Wojciecha. Świątynia powstała z fundacji Jana Świdwy Szamotulskiego, jednego z możnych rodów ziemi szamotulskiej.

Historia

Pierwszy kościół w Kaźmierzu fundowany zapewne w XII w. Parafia wzmiankowana w 1298 r. Pierwotny kościół był drewniany. Kaźmierz prawa miejskie uzyskał przed 1458 r., które utracił na pocz. XIX w. Z dawnego założenia miejskiego zachował się czworoboczny rynek z parterową zabudową. Obecna świątynia powstała w 1494 r. z fundacji ówczesnego właściciela miasta Jana Świdwy Szamotulskiego. W 1515 roku dobudowano do kościoła kaplicę św. Anny. W XVII w. kolatorami kościoła byli przedstawiciele rodziny Niegolewskich. W 1748 r. restauracja kościoła staraniem Bolesława Moszczeńskiego. W 1934 r. dostawienie do kościoła neogotyckiej kaplicy grobowej rodziny Skrzydlewskich. W latach 1934-1937 miała miejsce restauracja kościoła, a w latach 1962-1966 - malowanie wnętrza kościoła oraz konserwacja wyposażenia. Po 2000 r. malowanie wnętrza kościoła farbami wapiennymi; nowy dach z karpiówki nad zakrystią oraz przełożenie dachu nad prezbiterium; konserwacja lica fasady zachodniej.

Opis

Kaźmierz to duża wieś gminna, położona 11 km na południe od Szamotuł, nad rzeką Samą, przy szosie do Buku. Kościół farny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny usytuowany jest na wyniesieniu, z prezbiterium skierowanym ku wschodowi, na północ od rynku dawnego miasta. Na zachód od cmentarza przykościelnego teren łagodnym zboczem opada w kierunku rzeki Samy. Od północy prawie w bezpośredniej bliskości kościoła rozciągają się pola uprawne. Od wschodu i południa usytuowana zabudowa obecnej wsi Kaźmierz.

Kościół murowany z cegły, orientowany, jednonawowy, dwuprzęsłowy, z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od północy przylega dwuprzęsłowa nawa boczna otwarta w stronę nawy głównej dwoma profilowanymi ostrołukowymi arkadami filarowymi. Do nawy bocznej przylega dawna kruchta i zakrystia. Od południa przylega do nawy prostokątna kaplica Skrzydlewskich i kruchta. Od zachodu w fasadę wbudowana została okrągła wieżyczka mieszcząca klatkę schodową. Bryła obiektu zwarta, prezbiterium nieco niższe od nawy. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, pokryte dachówką. Na kaplicy św. Anny dach trójpołaciowy, na zakrystii pulpitowy. Kaplica Skrzydlewskich nakryta dachem polskim. Wieżyczkę nad szczytem zachodnim wieńczy baniasty hełm. Na zewnątrz kościół i kaplice oszkarpowane. Pod gzymsem wieńczącym pas tynkowy. Okna pierwotnie ostrołukowe, obecnie zamknięte łukiem okrągłym, przemurowane. Fasada z wieżyczką, zwieńczona schodkowym szczytem z laskowanymi blendami zamkniętymi łukiem oślego grzbietu. Szczyt został zrekonstruowany w latach 1935-1937 na wzór pierwotnego. Ściany zakrystii rozczłonkowane ostrołukowymi blendami. Dwa portale, na osi zachodniej oraz w kaplicy św. Anny zakończone ostrołukowo z profilowanej cegły.

We wnętrzu kościoła, w nawie, prezbiterium i kaplicy św. Anny zachowały się sklepienia gwiaździste ozdobione polichromią Teodora Szukały z 1967 r., w zakrystii i przedsionku kolebkowe z lunetami. Wsporniki sklepienne w prezbiterium nowe. Prezbiterium łączy się z nawą poprzez łuk tęczowy ostrołukowy. W neogotyckiej kaplicy Skrzydlewskich sklepienie gwiaździste. W prezbiterium odsłonięto w 1962 r. fragment renesansowej polichromii z XVI w. ze stojącą postacią biskupa w obramieniu architektonicznym.

Wyposażenie kościoła przeważnie barokowe i rokokowe z XVIII w. W prezbiterium znajduje się wczesnobarokowe epitafium Jana i Agnieszki Niegolewskich z 1631 r. z płaskorzeźbionymi postaciami zmarłych klęczącymi pod krucyfiksem. W ołtarzu głównym rzeźba Matki Boskiej późnogotycka, wykonana po 1510 roku. W predelli tegoż ołtarza znajduje się późnogotycki obraz św. Anny Samotrzeciej w otoczeniu świętych niewiast i muzykujących aniołów.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej archidiecezji poznańskiej: www.archpoznan.pl

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 07.11.2014 r.