Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Kazimierz Dolny - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Kazimierz Dolny

Kazimierz Dolny

Pomnik Historii pocz. XV - XVIII w. Kazimierz Dolny

Adres
Kazimierz Dolny

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Kazimierz Dolny - miasto

Kazimierz Dolny - niewielka miejscowość położona w dolinie środkowej Wisły o wyjątkowych walorach architektoniczno-krajobrazowych - uznany został za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 8 września 1994 roku.

Naturalne ukształtowanie terenu, ze wzgórzami, dolinami i wąwozami, wpłynęło na specyficzny układ urbanistyczny Kazimierza, z niską rozluźnioną zabudową w pasie sadów nadwiślańskich i wyróżniającymi się bryłami zabytkowych budowli nanizanych na główną oś kompozycyjną. Zachowana na nadbrzeżu grupa murowanych spichlerzy jest charakterystycznym elementem panoramy miasta, świadectwem ważnej roli, jaką odgrywało w przeszłości. Kazimierz, nazywany w czasach nowożytnych „Małym Gdańskiem”, pełnił bowiem funkcję portu śródlądowego do przeładunku zboża spławianego Wisłą. Śladem jego ówczesnej zamożności pozostaje do dziś unikatowa, bogato zdobiona architektura, stanowiąca ciekawe kulturowo połączenie wzorów włoskich, niderlandzkich i wpływów lokalnych.

Kazimierz Dolny - jako malownicze, zastygłe w swojej urokliwej formie miasteczko - od końca XVIII wieku przyciągał licznych artystów, stając się w dwudziestoleciu międzywojennym miejscem regularnych plenerów malarskich. Dzięki udanemu autorskiemu planowi odbudowy ze zniszczeń wojennych nadal uchodzi za idealne wcielenie polskiego krajobrazu kulturowego.

Historia

W XI wieku na jednym ze wzgórz dzisiejszego Kazimierza istniała osada zwana Wietrzną Górą. W 1181 roku Kazimierz Sprawiedliwy przekazał osadę norbertankom, które nadały jej nową nazwę od imienia darczyńcy. Po raz pierwszy pojawia się ona w kronikach w 1249 roku. Ranga Kazimierza wzrosła od momentu erygowania około 1325 roku parafii przez Władysława Łokietka. Murowany kasztel wzniósł natomiast Kazimierz Wielki, który przekształcił osadę grodową w miasto królewskie. W 1406 roku otrzymało ono od Władysława Jagiełły prawo magdeburskie, które wprowadziło nowy ustrój miejski i porządek urbanistyczny.

Szczytowy okres rozwoju Kazimierza trwał od XVI do końca 1. połowy XVII wieku, kiedy był on siedzibą starostwa pozostającego we władaniu rodu Firlejów. Stał się wtedy ważnym ośrodkiem handlu zbożem, przynoszącym duże dochody. Na jego potrzeby powstał nieistniejący już dziś port rzeczny, którego basen łączył się z Wisłą kanałem ze śluzą. W okolicy wzniesiono około 60 spichlerzy. Na handlu zbożem wyrosły kupieckie rody Przybyłów, Czarnotów i Celejów. Kazimierz zamieszkiwała znaczna społeczność żydowska (dysponująca od 1536 roku murowaną synagogą), która od końca XVIII wieku stała się dominującą grupą mieszkańców.

Rozwój miasta hamowały początkowo częste najazdy tatarskie i rusko-litewskie, a następnie wojny szwedzkie - spalenie zamku i miasta przez wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa definitywnie zakończyło złoty wiek Kazimierza. Dalszy upadek wiązał się z zaborami i ogólną zapaścią gospodarczą. Kazimierz utracił nawet prawa miejskie, przywrócone dopiero w 1927 roku. Pełniąc funkcję atrakcyjnego letniska, stał się natomiast słynnym miejscem plenerów malarskich, z którym związane było przedwojenne ugrupowanie artystyczne Bractwo św. Łukasza.

W czasie II wojny światowej ludność żydowska Kazimierza padła ofiarą Holokaustu, samo miasto zaś zostało poważnie zniszczone. Jego kompleksowa rewaloryzacja realizowana była w latach 1947-1958 według autorskiego planu architekta i konserwatora miejskiego Karola Sicińskiego. Obecne wnętrze urbanistyczne jest w znacznej mierze jego kreacją, zachowującą wszakże historyczny urbanistyczno-krajobrazowy charakter miasta.

Od 1979 roku Kazimierz Dolny stał się częścią Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.

Opis

Na urbanistyczno-architektoniczny układ Kazimierza Dolnego w decydującym stopniu wpłynęła konfiguracja terenu - wkomponowany jest pomiędzy wzgórza z granicą założenia od północy wytyczoną przez bieg Wisły. Jego ośrodek stanowi czworoboczny rynek z parami uliczek wychodzących z naroży. Ulice Lubelska i Nadwiślańska są odcinkiem dawnego traktu lubelskiego biegnącego ku przeprawie wiślanej.

Sam rynek ujmują trzy zwarte pierzeje z zabudową drewnianą i murowaną, złożoną z jednopiętrowych, często podcieniowych kamienic. Fasady najbogatszych patrycjuszowskich domów w szczytowym dla miasta okresie rozwoju (lata 1585-1635) przybrały charakterystyczne formy o rozbudowanej dekoracji. Pokryte boniami elewacje zdobią figuralne reliefy o treściach religijnych, jak wizerunki św. Mikołaja czy św. Krzysztofa, okna natomiast mają profilowane lub hermowe obramienia. Cechą szczególną kazimierskich kamienic są wysokie, wybujałe attyki grzebieniowe, będące konglomeratem form czerpanych z wzorników architektury renesansowej i manierystycznej o włoskiej i niderlandzkiej proweniencji, na które nałożyła się lokalna tradycja ludowa. Na środku rynku stoi drewniana studnia z 1905 roku.

Najwybitniejszym obiektem sakralnym miasta jest kościół farny pw. św. św. Jana Chrzciciela i Bartłomieja. Pierwotnie niewielka świątynia swój obecny kształt otrzymała w latach 1610-1613 według projektu Jakuba Balina, stając się doskonałym wcieleniem lokalnej odmiany stylowej, tzw. renesansu lubelskiego. Kościół jest jednonawowy z zamkniętą półokrągło apsydą, kaplicami oraz czworoboczną, trzykondygnacyjną wieżą od frontu. Charakterystyczne dla renesansu lubelskiego cechy to między innymi trójkątny szczyt ze sterczynami w zwieńczeniu elewacji frontowej, we wnętrzu zaś sklepienie kolebkowe z dekorującą je specyficzną siecią sztukaterii. Cennym elementem wyposażenia są XVII-wieczne organy - najstarszy zachowany w komplecie polski instrument tego typu, a także chrzcielnica wykonana przez warsztat Santi Gucciego. Dwa pozostałe, także XVII-wieczne, choć już w skromniejszej formie, zabytki sakralne Kazimierza Dolnego to kościół św. Anny, zwany szpitalnym, oraz zespół klasztorny reformatów. Oprócz trzech świątyń rzymskokatolickich zachowany jest budynek synagogi przy tzw. Małym Rynku dawnej dzielnicy żydowskiej.

Na skraju miejskiej zabudowy wznoszą się charakterystyczne dla Kazimierza murowane spichlerze. Z sześćdziesięciu istniejących w połowie XVII wieku pozostało jedenaście o różnym stopniu zachowania. Większość miała okazałe formy, z dekoracyjnymi szczytami inspirowanymi północnym manieryzmem.

Ruina górującej nad miastem cylindrycznej wieży z XIII/XIV wieku, zwanej basztą, jest pozostałością niewielkiego zamku strzegącego niegdyś przeprawy wiślanej. Niżej na stoku wzgórza znajduje się ruina zamku wzniesionego w 1341 roku przez Kazimierza Wielkiego dla obrony samego miasta. Na początku XVI wieku zamek przebudowany został w stylu renesansu włoskiego dla Mikołaja Firleja według projektu Santi Gucciego. Zniszczony w połowie XVII wieku na skutek najazdu szwedzkiego i pożarów, funkcjonuje dziś jako trwała ruina.

Granica pomnika historii oprócz układu urbanistycznego Kazimierza Dolnego obejmuje także atrakcyjne krajobrazowo okolice: Męćmierz, Albrechtówka, Las Miejski, Jeziorszczyzna. Znajdują się tu liczne kamieniołomy, z których pozyskiwano wapień do prac budowlanych. Cały obszar zawiera się w trójkącie zamkniętym od północnego zachodu brzegiem Wisły i wchodzi w skład Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.

 

Rodzaj: układ urbanistyczny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_PH.8409