Obiekt stanowi cenny kompleks produkcyjny z charakterystyczną dla przemysłu wydobywczego z XIX w. zabudową, oraz częściowo zachowanym wyposażeniem technologicznym.

Historia

Kopalnia ,,Ferdynand” powstała na terenie należącej do Stanisława Mieroszewskiego ordynacji Mysłowickiej w 1822 r. dzięki inicjatywie emerytowanego rotmistrza Ignacego Ferdinanda von Beyma, a pierwsze wydobycie z płytkich szybów miało miejsce już w 1823 roku. Głównym szybem wydobywczym kopalni był wydrążony w 1834 r. ,,Beniamin’’, obecnie ,,Bartosz’’, kilkukrotnie pogłębiany w trakcie działania zakładu. W 1840 r. szyb wyposażono w pierwszą parową pompę odwadniającą, a w 1883 r. pogłębiono do głębokości 300 m. Powstał wówczas budynek nadszybowy, który przebudowano w latach 1893-1895, zainstalowano wówczas jednozastrzałową więżę wyciągową. Kolejne obiekty wchodzące w skład zabudowy zespołu w postaci maszynowni wyposażonej w oryginalną maszynę parową z 1892 r. oraz siłowni powstały w latach 1893-1895. Pomimo niewielkich przekształceń z lat 20. i 30. XX w. obiekt stanowi cenny kompleks produkcyjny. Sama kopalnia kilkukrotnie zmieniał właścicieli jak i nazwę, w 1839 r. Aleksander Mieroszewski odsprzedał ją wraz z innymi dobrami Franciszkowi Wincklerowi. W 1889 r. Hubert von Thiele-Winckler utworzył ,,Katowicką Spółkę Akcyjną dla Górnictwa i Hutnictwa’’, w 1929 r. zakupił ją pochodzący z Nadrenii Fryderyk Flick i połączył ze ,,Zjednoczoną Hutą Królewską i Laurą’’ oraz ,,Hutą Batory’’. Pierwsza zmiana nazwy na ,,Katowice’’ miała miejsce w 1945 r. i wiązała się bezpośrednio z przyłączeniem do Katowickiego Zjednoczonego Przemysłu Węglowego. W latach 80. obiekt należał kolejno do ,,Zrzeszenie Kopalń Węgla Kamiennego w Katowicach’’, ,,Katowickie Gwarectwo Węglowe’’, a w 1993 r. stał się częścią Katowickiego Holdingu Węglowego. W 1997 r. KHW podjął decyzję o połączeniu kopalń ,,Katowice’’ oraz ,,Kleofas’’, które pod nazwą KWK ,,Katowice-Kleofas’’ funkcjonowały do 1999 r. zakończono wówczas wydobycie, rozpoczynając jednocześnie proces likwidacji. Obecnie na terenie dawnej kopalni znajduje się nowa siedziba Muzeum Śląskiego.

Opis

Zespół zabudowy szybu Bartosz położony jest w śródmieściu Katowic, w obrębie dawnej kopalni Katowice. Obszar ten ograniczony jest ulicami: Dobrowolskiego, Nadgórników, Olimpijską oraz aleją Roździeńskiego, a sam obiekt znajduje się w centralnej części zabudowy kopalnianej, która stanowi obecnie teren nowej siedziby Muzeum Śląskiego. Zespół stanowi zwartą kompozycję, historycznie najstarszej części założenia, rozlokowaną na planie zbliżonym do prostokąta z wysuniętą w kierunku wschodnim maszynownią.  Poszczególne obiekty wykonane są w konstrukcji murowanej z elementami historyzującymi, w obrębie zabudowy wyróżniamy budynek nadszybia z wieżą wyciągową, budynek maszynowni oraz budynek siłowni. Budynek nadszybia z wieżą wyciągową to dwukondygnacyjny, nieotynkowany obiekt wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta, o zwartej bryle nakrytej dachem dwuspadowym. W obrębie elewacji proste elementy dekoracyjne w postaci płytkich ceglanych lizen, elewacja południowo-zachodnia (szczytowa) z płytkim ryzalitem w osi środkowej z prostym otworem bramnym, otwory okienne zamknięte łukiem odcinkowym z opaskami. Jednozastrzałowa, nitowana, stalowa wieża wyciągowa usytuowana jest w części środkowej nadszybia. Budynek maszynowni jest to dwukondygnacyjny, nieotynkowany obiekt wzniesiony na rzucie prostokąta, o zwartej bryle nakrytej dachem dwuspadowym. Elewacje podzielone przy pomocy płytkich lizen, zwieńczone gzymsem kostkowym. Elewacja południowo-zachodnia oraz północno-wschodnia o bardziej złożonej dekoracji w postaci głębokich lizen zwieńczonych pinaklami oraz ciekawej dekoracji szczytów wydzielonych przy pomocy gzymsu schodkowego oraz podzielonych na trzy części sterczynami. Wewnątrz strop odcinkowy oraz oryginalne wyposażenie w postaci parowego urządzenia wyciągowego i suwnicy. Budynek siłowni to w części zasadniczej dwukondygnacyjny, nieotynkowany budynek wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta o mocno rozczłonkowanej bryle nakrytej dachem pulpitowym o małym spadku. Obiekt charakteryzuje się ciekawą, rozbudowaną dekoracją w obrębie elewacji w postaci licznych lizen, gzymsów, fryzów oraz ryzalitów. Szczyty zwieńczone pinaklami w postaci wieżyczek, proste attyki w formie krenelarza w najwyższych zlokalizowanych w części centralnej partiach obiektu.

Obiekt ogólnie dostępny z zewnątrz, stanowi fragment zabudowy nowej siedziby Muzeum Śląskiego.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 10.10.2014 r.