Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Katowice - Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego i zespół katedralny - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny

Katowice - Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego i zespół katedralny

Pomnik Historii 1924 - 1955 Katowice

Adres
Katowice

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Katowice, gm. Katowice

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny w Katowicach cechują wyjątkowe wartości historyczne.

Zabytki są powiązane z ważnymi dla kraju wydarzeniami, jakimi był powrót w 1922 r. części historycznego Górnego Śląska do Polski i powstanie autonomicznego województwa śląskiego oraz uniezależnionej od niemieckich struktur kościelnych diecezji katowickiej (wcześniej obszar podlegał jurysdykcji biskupa wrocławskiego). Prestiżowe inwestycje architektoniczne, które miały odpowiadać aspiracjom władz państwowych i polskiego duchowieństwa, stały się szczególnym „świadectwem historii”, materialnym znakiem nowej sytuacji politycznej w regionie i silniejszej pozycji samych Katowic, rozwijających się dynamicznie jako stolica województwa. Obie inwestycje wyróżnia monumentalność i unikatowość. Archikatedra, której budowę od początku wspierały władze świeckie, niejako symbolizowała rolę, jaką na Górnym Śląsku odegrał Kościół Rzymskokatolicki, będąc przez lata nośnikiem polskich tradycji, kultury i języka. Świątynia jest jedyną zaprojektowaną w międzywojennej Polsce katedrą.

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego w Katowicach jest jednym z najwybitniejszych dzieł polskiej architektury dwudziestolecia międzywojennego łączącym wysokie wartości artystyczne i użytkowe z głębokim znaczeniem symbolicznym. W chwili powstania gmach był pierwszym budynkiem o charakterze parlamentarnym w odrodzonym po czasach niewoli państwie polskim, a także jedynym w kraju obiektem łączącym funkcje siedziby parlamentu i władzy wykonawczej. Pod względem kubaturowym był największym budynkiem administracyjnym. Obecnie, nadal znajduje się wśród najbardziej monumentalnych gmachów użyteczności publicznej w kraju. Bogaty program ideowy zawarty w formie architektury i dekoracji Gmachu symbolizuje treści o państwowo-narodowym charakterze, obrazujące łączność Śląska z Rzeczypospolitą. Polskość budynku podkreśla klasycyzująca architektura nawiązująca do monumentalizmu okresu Królestwa Polskiego oraz motywy ludowe przetworzone w duchu dwudziestolecia międzywojennego - utożsamiane wówczas ze stylem narodowym. Ponadto zastosowano rozwiązania inspirowane czasami „złotego wieku” w sztuce polskiej: reprezentacyjną klatkę schodową otoczoną dwoma kondygnacjami krużganków oraz wyraziste ryzality, przywodzące na myśl zamkowe baszty lub alkierze pałacowe. Funkcję budynku, jako siedziby władz województwa podkreślają symbole zaczerpnięte z tradycji państwa rzymskiego i jego prawa: motywy rózg liktorskich i orłów legionowych. Sali Sejmowej nadano amfiteatralną formę głęboko zakorzenioną w kulturze antycznej.

Historia

W czerwcu 1922 r. na odzyskanej części historycznego Górnego Śląska, powstało autonomiczne województwo śląskie II RP z utworzonym na mocy Statutu Organicznego Województwa Śląskiego (ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 15 VII 1920 r.) jednoizbowym Sejmem, Radą Wojewódzką oraz odrębnym Skarbem. Pierwszym Marszałkiem Sejmu Śląskiego został Konstanty Wolny. Wkrótce po wprowadzeniu na Śląsku polskiej administracji zapadła decyzja o konieczności budowy gmachu z siedzibą w Katowicach.

Budowle Gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespołu katedralnego zrealizowano wg projektów wyłonionych w ogólnopolskich konkursach architektonicznych, uchodzących za jedne z najważniejszych w międzywojennej Polsce, w których udział wzięli czołowi rodzimi architekci. Rozpisanie konkursu architektonicznego, a także rozpoczęcie budowy Gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespołu katedralnego miały miejsce w zbliżonym czasie. Gmach administracji państwowej zbudowano przed wojną, w latach 1924-1929 (proj. Kazimierz Wyczyński, Stefan Żeleński, Piotr Jurkiewicz i Ludwik Wojtyczko). Budowę gmachu zakończono w 1929 r., ale prace wykończeniowe we wnętrzach trwały do 1932 r. W przypadku zespołu katedralnego, którego budowę rozpoczęto w 1927 r. (wg proj. konkursowego spółki Z. Gawlika, S. Bauma i E. Litwina, zmodyfikowanego przez Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego), przed wybuchem wojny zrealizowano jedynie część prac. Do 1939 r. wzniesiono gmach kurii, samą świątynię ukończono w 1955 r. Zgodnie z założeniem, prowadziły je głównie polskie firmy i polscy wykonawcy. Przy budowie użyto nowoczesnych rozwiązań i materiałów o najwyższej jakości, mających zapewnić szczególną trwałość obiektu. Nie zachował się oryginalny wystrój większości wnętrz. Na skutek przekształceń użytkowych dokonanych podczas II wojny światowej oraz zmian powojennych, część wyposażenia uległa rozproszeniu.

Opis

Patriotyczna wymowa obu założeń znalazła odzwierciedlenie w formach architektonicznych. Już w warunkach konkursowych postawiono wymóg aby unikać uchodzących w owym czasie za „pruskie” form gotyckich. Do realizacji wybrano natomiast projekty, w których zastosowano formy kojarzone z polskością. Szczególna symbolika cechuje Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego. Jego polskość podkreśla klasycyzująca architektura nawiązująca do monumentalizmu okresu Królestwa Polskiego oraz motywy ludowe przetworzone w duchu dwudziestolecia międzywojennego - utożsamiane wówczas ze stylem narodowym. Ponadto zastosowano rozwiązania inspirowane czasami „złotego wieku” w sztuce polskiej: reprezentacyjną klatkę schodową otoczoną krużgankami oraz ryzality kojarzące się z zamkowymi basztami lub alkierzami pałacowymi. Archikatedra wzniesiona została w stylu zmodernizowanego klasycyzmu, a w jej wnętrzu dominują formy „kryształkowe”, utożsamiane z tzw. „szkołą krakowską”. Głównymi akcentami gmachu kurii są z kolei neobarokowe hełmy (formy barokowe kojarzone były wówczas na Górnym Śląsku z ważnym dla polskiej tożsamości narodowej Krakowem).

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego powstał na planie czworoboku z silnie zryzalitowanymi narożami. W przestrzeń dziedzińca znajdującego się wewnątrz budynku wkomponowano półkolistą w rzucie Salę Sejmową przykrytą kopułą. Budynek ma sześć kondygnacji, w tym: parter w pasie cokołu, cztery kondygnacje pięter i ostatnie piętro znajdujące się w partii zwieńczenia. Pogrążony dach ukryty jest za murem attyki. Głównym akcentem dekoracyjnym elewacji ryzalitów są gładkie pilastry w wielkim porządku oraz płaskorzeźbiony pas na wysokości kapiteli pilastrów, obiegający wszystkie elewacje. Motywami dekoracyjnymi w obszarze pasa są orły legionowe, rózgi liktorskie, kartusze z monogramem RP i herby miast śląskich. Cztery elewacje pomiędzy ryzalitami są naprzemiennie siedmio i trzynastoosiowe, artykułowane kanelowanymi pilastrami. Wejście główne do budynku znajduje się w elewacji zachodniej. Architektura gmachu, zgodnie z założeniami była wielofunkcyjna. Gmach w nowatorski sposób połączył w obrębie zwartej kubatury pomieszczenia sejmowe, biura urzędu wojewódzkiego oraz apartamenty mieszkalne marszałka i wojewody. Nie licząc Sali Sejmowej i paradnej klatki schodowej umieszczonych w centralnej części gmachu, wszystkie pomieszczenia reprezentacyjne m.in: Sala Recepcyjna - ob. Marmurowa, Błękitna, Złota umieszczone zostały w skrzydle głównym (zachodnim) na wysokości drugiej kondygnacji. W ryzalitach znalazły się apartamenty wypoczynkowe i mieszkalne oraz pomieszczenia biurowe: Marszałka Sejmu - w ryzalicie płd.-zach. (służyły po wojnie za sale wystawiennicze) i Wojewody - w ryzalicie pn.-zach. (urządzane do 1939 r.). Do apartamentów przylegały, znajdujące się w skrzydłach południowym i północnym - ciągi pomieszczeń służbowych związanych z urzędami Marszałka Sejmu i Wojewody (po wojnie służyły za pomieszczenia biurowe) z salą konferencyjną Śląskiej Rady Wojewódzkiej, na końcu skrzydła północnego. Pomieszczenia reprezentacyjne gmachu odznaczały się bogactwem oraz różnorodnością wystroju, część urzędnicza natomiast utrzymana została w eleganckim i skromnym stylu biedermeier przepuszczonym przez pryzmat art-deco. Sala Sejmowa jest najważniejszym pomieszczeniem Gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego. Wejście do niej poprzedza paradna klatka schodowa. Kompozycyjnie nawiązuje do klasycznych amfiteatrów greckich. Jest to dwukondygnacyjna sala wyłożona sztucznym białym marmurem, założona na planie półkola i nakryta szklaną eliptyczną kopułą. Na pierwszej kondygnacji znajduje się miejsce obrad z ławami rozlokowanymi we wznoszących się i rozchodzących promieniście sektorach względem centralnego punktu prezydium. Kondygnację drugą stanowi wsparta na filarach galeria dla publiczności obserwującej obrady (ta część Sali zachowała się w nienaruszonym stanie). Półokrągła ściana Sali Sejmowej zaakcentowana została pięcioma dekoracyjnymi portalami prowadzącymi z Sali do kuluarów. W przestrzeniach pomiędzy nimi ustawiono odlane z brązu popiersia krzewicieli polskiej myśli narodowej na Śląsku: Karola Miarki (1825-1882), Juliusza Ligonia (1823-1889), Pawła Stalmacha (1824-1891) i ks. Józefa Londzina (1862-1929), autorstwa wielkopolskiego artysty Marcina Rożka (1885-1944). W latach 80. XX w., oryginalne rzeźby zniszczone podczas II wojny światowej zastąpiono pracami rzeźbiarza Augustyna Dyrdy. Projekt wyposażenia Sali Sejmowej wykonał Ludwik Wojtyczko (1873-1949), krakowski architekt tworzący w stylu secesji i modernizmu.

Wpis do rejestru zabytków

- Ob. gmach Urzędu Wojewódzkiego /d. Sejmu Śląskiego i Województwa/ w Katowicach zlokalizowany między ul. Jagiellońską, Reymonta, Ligonia i Lompy, wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia 19 sierpnia 1978 r., nr rejestru A-1232/78.

- Archikatedra pw. Chrystusa Króla wpisana do rejestru zabytków decyzją z dnia 15 grudnia 1997r., nr rejestru A/1658/97

- Gmach Kurii z ogrodem wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia 15 grudnia 1997r., nr rejestru A/1659/97

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa

Rodzaj: dzieło architektury i budownictwa

Materiał budowy:  betonowe

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_PH.9517

Licencja (opis)