Powstała na terenach odzyskanych w 1922 r. przez państwo Polskie w wyniku przeprowadzonego na ziemiach śląskich plebiscytu. Dodatkowo jest to jedna z największych i jedyna katedra powstała w XX w. na terenie kraju, na podstawie projektu wyłonionego w trakcie jednego z najważniejszych konkursów w międzywojennej Polsce.

Historia

W związku z dekretem z dnia 27 listopada 1923 r. w Katowicach powołano Administrację Apostolską Śląska Polskiego złożonego z ziem przyłączonych w wyniku plebiscytu. Zgodnie z bullą Piusa XI z 28 października 1925 r. w obrębie Katowic utworzono diecezję na czele której stanął biskup August Hlonda. Już 1924 r. władze kościelne zakupiły grunty niezbędne pod budowę kurii diecezjalnej oraz katedry, a rok później ogłoszono ogólnopolski konkurs architektoniczny na projekt kompleksu. Z nadesłanych 37 prac w pierwszej turze której wyniki ogłoszono 19 kwietnia nie wyłoniono zwycięscy, w związku z czym komisja podjęła decyzję o przeprowadzeniu drugiej tury w zamkniętym gronie dotychczasowych laureatów. Z powodu sprzeciwu autorów, ostatecznie podjęto decyzję o wyborze wyróżnionego projektu autorstwa Zygmunta Gawlika, którego poproszono o wprowadzenie niezbędnych poprawek do projektu, a także ze względu na  młody wiek autora podjęcie współpracy z bardziej doświadczonym architektem. Ostatecznie przyjęto projekt będący wynikiem wspólnych prac Zygmunta Gawlika oraz Franciszka Mączyńskiego, dekorację rzeźbiarską elewacji zewnętrznych zlecono natomiast Xaweremu Dunikowskiemu. Budowę katedry pw. Chrystusa Króla rozpoczęto 5 czerwca 1927 r., aż do czasu jej ukończenie funkcje katedralną pełnił położony przy ulicy Mikołowskiej kościół pw. św. Piotra i Pawła. W 1927 r. ukończono wszelkie prace naziemne a dwa lata później roboty w obrębie fundamentów. Pierwsze wstrzymanie prac miało miejsce w 1929 r., projekt ze względu na kryzys ekonomiczny oraz problemy polityczne realizowano partiami. W związku z kłopotami władz kościelnych w sprawowaniu jednoczesnych robót w obrębie katedry jak i kurii diecezjalnej, za priorytet obrano zakończenie drugiej budowy która miała miejsce w 1939 r. W latach 30. i 40. w obrębie katedry przeprowadzono szereg mniejszych i większych prac jak: budowa krypty, konstrukcja filarów podkopułowych oraz zakończenie budowy prezbiterium, którego poświęcenie miało miejsce 6 czerwca 1938 roku. Wszelkie prace zakończono w 1954 r. w trakcie rozciągniętych w czasie robót doszło jednak do kilku niekorzystnych zmian jak wymuszone względami politycznymi obniżenie i przeprojektowanie kopuły czy zrezygnowanie z zewnętrznej dekoracji rzeźbiarskiej z powodów finansowych. W 1973 r. ostatecznie ukształtowano natomiast obecny wystrój wnętrza projektu M. Króla, brązową rzeźbę Chrystusa Króla w prezbiterium wykonał J. Kwiatkowski, a rzeźbę św. Barbary patronki górników G. Grzywaczyk.

Opis

Archikatedra Chrystusa Króla usytuowana jest w śródmieściu Katowic, przy ulicy Plebiscytowej 49. Obiekt zlokalizowany jest na niewielkim wzniesieniu, nieznacznie cofnięty względem ulicy do której zwrócony jest fasadą, tworzy zwarty kompleks z graniczącym od południa gmachem kurii metropolitarnej oraz plebanią. Klasycystyczna świątynia projektu Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego, wzniesiona na rzucie kwadratu, poprzedzona jest w części północnej prostokątną kruchtą z masywnym  ośmiokolumnowym portykiem, a od południa zamknięta półkolistą apsydą. Od południa do budynku przylega budynek domu katechetycznego oraz zakrystii. Wewnętrzy podział uzyskano przy pomocy centralnie wpisanego ośmioboku, otoczonego czterema kaplicami zlokalizowanymi w narożach bryły, pozostałe dwie główne osie wyznaczają rozlokowanie w części południowej prezbiterium dwie boczne kruchty oraz wejście główne w części północnej. Zwarta dwukondygnacyjna bryła podkreślona jest przy pomocy wysokiego boniowanego cokołu w partii przyziemia i zakończona prostą attyka w formie tralkowanej balustrady, w części centralnej zwieńczona natomiast górującą nad całością kopułą na niskim tamburze przeprutym prostokątnymi oknami z latarnią. Istotny element stanowi wzniesiona na planie koła krypta z zespołem koncentrycznych żelbetowych przypór podtrzymujących sklepienie, do której od wschodu przylega mauzoleum biskupów. Wnętrze utrzymane jest w stylu art deco, okrągły ołtarz główny ozdobiono płaskorzeźbami z motywami Ostatniej Wieczerzy oraz Wesela w Kanie autorstwa Jerzego Egona Kwiatkowskiego, na uwagę zasługuje także zawieszona nad ołtarzem głównym figura Chrystusa Króla Wszechświata oraz liczne witraże.

Obiekt jest ogólnie dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 23.10.2014 r.