Został on zaprojektowany przez jednego z czołowych architektów tego okresu, Zbigniewa Rzepeckiego (1901-1973). Ponadto budynek wykazuje się wartościami artystycznymi i nierozerwalnie łączy się z historią miasta.

Historia

W 1923 r. został założony Związek Powstańców Śląskich, jedno z najbardziej liczących się ugrupowań politycznych na Śląsku. Ze względu na sukcesywnie wzrastającą liczbę jego członków podjęto decyzję o wzniesieniu nowej siedziby. Poprzednie mieściły się w budynku dzisiejszej Filharmonii Śląskiej, a następnie przy willi na ul. Sądowej w Katowicach. Starania o budowę nowego gmachu podjęto w 1935 r. Konkurs na jego realizację wygrał Zbigniew Rzepecki. Projekt nowego gmachu był gotowy w lipcu 1936 r. Obiekt miał być przeznaczony na różne potrzeby oraz spełniać także funkcje reprezentacyjne. Według planów na parterze miała znajdować się sala kinowa (przeznaczona dla 500 osób) z pomieszczeniami rozmieszczonymi wokół niej, sala wielofunkcyjna oraz restauracja z dodatkowym wejściem od strony ulicy. Pomieszczenia pierwszego piętra miały być przeznaczone dla klubu Powstańców oraz na pomieszczenia biurowe i garderobę. Na drugim piętrze znajdować się miały biura i sale pamiątek powstańczych. Pozostałe kondygnacje przeznaczone były na funkcje mieszkalne. Prace budowlane rozpoczęto w 1936 r. Obiekt został częściowo otwarty 15 listopada 1938 r. Wówczas oddano do użytku kino „Zorza”. Następnie 1 kwietnia 1939 r. została otwarta w przyziemiu restauracja „Piwnica Śląska”, której wyposażenie wnętrza inspirowane było regionalnymi motywami ludowymi. 2 maja 1939 r. odbyło się poświęcenie Domu Powstańca. Do wybuchu II wojny światowej budynek pełnił swoje funkcje: był placówką kulturalną i wizytówką Związku Powstańców Śląskich. Istotne wydarzenie miało miejsce we wrześniu 1939 r. Wówczas w tym miejscu obrońcy Katowic najdłużej stawiali opór zajmującym miasto oddziałom Wehrmachtu. W latach okupacji budynek był siedzibą NSDAP i przeszedł szereg prac remontowych i adaptacyjnych. W budynku wciąż funkcjonowało kinoteatr „Gloria-Palast”. Po wojnie przeszedł na własność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Dodatkowo przy południowej elewacji sali kinowej dostawiono dobudówkę. W 2002 r. zostało oficjalnie zamknięte kino.

Opis

Obiekt jest usytuowany w centrum miasta. Został zlokalizowany na działce o nieregularnym kształcie w kwartale zabudowy między Placem Wolności a ulicami: Jana Matejki i Sądową. Budynek jest murowany, wzniesiony z cegły pełnej na konstrukcji żelbetowej, tynkowany. Budynek główny został wzniesiony na planie prostokąta o osi podłużne północ-południe. Obiekt jest siedmiokondygnacyjny, podpiwniczony, nakryty płaskim dachem. Kompozycja bryły budynku głównego jest asymetryczna. Od strony południowo-wschodniej budynek rozczłonkowany jest prostopadłościanem zawieszonym przed lico murów. Jego płaska ściana czołowo w części środkowej przeszklona jest trzema oknami ujętymi we wspólne obramowanie. Od płd.-wsch. do obiektu przylega dwukondygnacyjny budynek, w którym dawniej mieściło się kino. Obiekt jest pięcioosiowy. W części przyziemia, od strony południowej, znajduje się przejście bramne. Pozostałe osie wyznaczone są przez duże, prostokątne okna o czterech wewnętrznych podziałach pionowych. W elewacji frontowej (wschodniej), w przyziemiu, znajduje się podcieniowe wejście do budynku złożone z trzech otworów drzwiowych. Wejście poprzedzone jest szerokim biegiem prostych, betonowych schodów. Pozostałe osie budynku głównego wyznaczone są przez regularny układ otworów okiennych o kształcie leżącego prostokąta i czterech pionowych podziałach wewnętrznych. Wyjątek stanowią dwuskrzydłowe, prostokątne okna od strony północnej, na wysokości czwartej kondygnacji znajdują się narożne, prostokątne balkony.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Sabina Rotowska-Śpiewak, OT NID w Katowicach, 01-06-2017 r.