Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół zabudowań wodociągu Zawada - Zabytek.pl

zespół zabudowań wodociągu Zawada


1927 - 1929 Karchowice

Adres
Karchowice

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. tarnogórski, gm. Zbrosławice

Zespół stanowi unikatowy w skali regionu przykład zabytku ilustrującego rozwój techniki wodociągowej, zdeterminowany szybkimi przemianami urbanistycznymi i przemysłowymi na przełomie XIX i XX w.

na Górnym Śląsku. O istotnym znaczeniu założenia świadczy nieprzekształcony kształt przestrzenny ukształtowany ostatecznie w latach 20. XX w. oraz zachowana jednolita, funkcjonalistyczna i historyzująca zabudowa, jak również ocalałe, unikatowe wyposażenie w postaci instalacji i urządzeń parowych.

Historia

Powstanie zakładu związane jest z zaistniałym w 2. połowie XIX w. niedoborem wody pitnej, wynikającym z obniżenia się wód gruntowych oraz wzrastającego skażenia wód powierzchniowych wskutek intensywnej działalności przemysłowej i wydobywczej. W 1880 r. na terenach wokół odwiertów wód, w rejonie Karchowic i Zawady utworzono Państwowy Wodociąg Zawada, stanowiący początkowo jedynie punkt ujęcia i rozprowadzania wody. W 1895 r. w związku z koniecznością zainstalowania pomp parowych wzniesiono część istniejącej obecnie historyzującej zabudowy zakładu, w tym maszynownię, kotłownię, budynek mieszkalno-biurowy oraz magazyn. W trakcie kolejnej większej rozbudowy zespołu, związanej z częściową elektryfikacją zakładu i zrealizowanej w latach 1927-1929, przekształcono budynki maszynowni i kotłowni, a także wzniesiono funkcjonalistyczne budynki warsztatu z garażami i magazynem, łaźni, rozdzielni i stacji transformatorów oraz budynek mieszkalny i gospodarczy.

Opis

Stacja wodociągów „Zawada” znajduje się w miejscowości Karchowice, położonej na północ od Gliwic i na wschód od Pyskowic, przy drodze łączącej Bytom z Pyskowicami, w rejonie ujścia Sroczki do Dramy. Poszczególne budynki rozlokowano w układzie swobodnym, na wschód i zachód od głównej, brukowanej osi komunikacyjnej poprowadzonej od południa w kierunku północnym i zakręcającej na wschód, w otoczeniu komponowanej zieleni. Zabudowę zespołu cechuje zróżnicowanie form i gabarytów przy jednoczesnym ujednoliceniu konstrukcji i stylistyki, wynikające z odmiennego przeznaczenia i czasu powstania poszczególnych obiektów. Przy bramie wjazdowej mieści się modernistyczna, niewielka, ceglana portiernia na planie zbliżonym do półkola. Największym w zespole obiektem jest rozmieszczony od strony ulicy oraz wzdłuż głównej osi komunikacyjnej dwuskrzydłowy, modernistyczny gmach maszynowni i kotłowni, powstały w latach 20. XX w. z rozbudowy niewielkiego, historyzującego obiektu, mieszczący zabytkowe kotły wodnorurkowe, pompy wirnikowe i parowe, zespół sprężarek parowych i urządzeń kondensacyjnych z lat 20., połączony z dominującym nad całością zabudowy ceglanym, wolnostojącym kominem przemysłowym. Na wschód od kompleksu maszynowni i kotłowni, na osi południe-północ znajduje się rząd niewielkich obiektów, w tym historyzujący budynek administracyjny z kondygnacją górną w konstrukcji szachulcowej, oraz ceglana dawna łaźnia i dawna stajnia. W północnej części zakładu mieści się rozległy, rozczłonkowany kompleks warsztatów i magazynu z lat 20. XX w. W zachodniej części zakładu znajdują się modernistyczne budynki stacji transformatorów i rozdzielni.

Zabytek dostępny dla zwiedzających. Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 13.10.2014 r.

Bibliografia

  • Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa, oprac. przez Ł. Konarzewski, P. Wybraniec (1990), Archiwum WUOZ w Katowicach: Zespół zabudowy Państwowego Wodociągu „Zawada”, ob. Zakładu Produkcji Wody „Zawada”; Zespół maszynowni i kotłowni Zakładu Produkcji Wody „Zawada”; Budynek mieszkalny, ob. administracyjno-biurowy i laboratorium; Łaźnia, ob. magazynek Zakładu Produkcji Wody „Zawada”; Stajnia i magazyn, ob. warsztat elektryczny Zakładu Produkcji Wody „Zawada”; Magazyn, warsztat mechaniczny i garaże Zakładu Produkcji Wody „Zawada”; Portiernia Zakładu Produkcji Wody „Zawada”.
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 385.

Rodzaj: 

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_ZE.30087, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_ZE.26271