kilkukrotnie przekształcanej i rozbudowywanej. O wartości zabytkowej obiektu decyduje m.in. nieprzekształcona od czasu neobarokowej przebudowy forma zewnętrzna pałacu, jak również ocalała część historycznych wnętrz i wyposażenia z początku XX w.

Historia

W XV i XVI w. w miejscu obecnego pałacu mieścił się bliżej nieznany zamek rodu von Kokorz. Prawdopodobnie w XVI w. wzniesiono również w pierwotnej formie tzw. Mysią Wieżę, ulokowaną po wsch. stronie rezydencji, funkcjonującą zapewne jako przejazd bramny. Przypuszczalnie relikty tej budowli wykorzystano w trakcie budowy kolejnej rezydencji, przeznaczonej dla rodu Löwenckron, wzniesionej na początku XVIII w. w formie, którą oglądać można na litografii A. Dunckera. W 1767 r. dobra kamienieckie przeszły na własność rodu von Strachwitz. W latach 1872-1873 z inicjatywy hrabiów von Strachwitz pałac został przebudowany wg projektu Karla Lüdecke. Przekształcenie wiązało się m.in. z dobudową do prostopadłościennej, przekrytej dachem mansardowym bryły pałacu wieży przy północno-zachodnim narożniku, nadaniem elewacjom zewnętrznym i wystrojowi wewnętrznemu neorenesansowej artykulacji oraz zmianie funkcji poszczególnych skrzydeł. W sieni północnej skrzydła zlokalizowano klatkę schodową prowadzącą m.in. do wnętrz reprezentacyjnych, natomiast istniejące skrzydło zachodnie przeznaczono na prywatne apartamenty właścicieli. W 1887 r. przekształcono ponadto tzw. Mysią Wieżę, do której dobudowano od północy obecną oficynę. W 1910 r. z inicjatywy kolejnego właściciela, hrabiego von Stolberga, obiekt został przekształcony w duchu neobarokowym. W ramach przebudowy m.in. dostawiono od wschodu niewielką kaplicę, a ponadto dobudowano ozdobne szczyty i zmieniono wystrój wnętrz. W okresie powojennym pałac przeznaczono na siedzibę ośrodka rehabilitacyjnego.

Opis

Założenie pałacowe znajduje się w centrum Kamieńca, nieopodal kościoła parafialnego, na tarasowo zakomponowanym wzniesieniu usytuowanym na północnym brzegu Drawy, górującym nad drogą z Pyskowic do Tarnowskich Gór.  Pałac ulokowany jest we wschodniej części rozległego niegdyś parku krajobrazowego. Dojazd do rezydencji, poprzedzony kolistym podjazdem, ulokowany jest od północy. W bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji, od wschodu, ulokowana jest tzw. Mysia Wieża wraz z towarzyszącą jej zabudową oficynową, a taras górny od południa zamyka kamienny mur oporowy. Pałac jest obiektem murowanym z cegły na kamiennych fundamentach, wzniesionym na rzucie dwóch przenikających się prostokątów z licznymi dobudówkami i ryzalitami. Charakteryzuje się rozczłonkowaną, jedno- i dwukondygnacyjną bryłą przekrytą dachami mansardowymi z lukarnami, urozmaiconą okrągłymi wieżyczkami schodowymi od wschodu i południowego zachodu, ponadto wschodnią kaplicą na rzucie koła, zwieńczoną kopułą z latarnią, a także dominującą czworoboczną wieżą zwieńczoną baniastym hełmem z latarnią od północnego zachodu oraz okazałym filarowym portykiem od północy i tarasem skierowanym ku południowej części parku w dolinie Drawy. Wieloosiowe, asymetrycznie zakomponowane elewacje charakteryzują się oszczędnie zastosowanym neobarokowym detalem architektonicznym, tj. profilowanymi gzymsami międzykondygnacyjnymi i wieńczącego, pilastrami oraz narożami zaakcentowanymi boniowaniem, spływami wolutowymi i profilowanymi gzymsami w szczytach, gzymsami nadokiennymi oraz kamiennymi portalami. Skierowana na północ fasada, ujęta od zachodu trójkondygnacyjną wieżą, zaakcentowana jest osiowo rozmieszczonym portykiem oraz neobarokowym szczytem w zwieńczeniu. Wykonany z kamiennych ciosów, filarowo-arkadowy portyk zwieńczony jest tralkową balustradą z ustawionymi w narożach kamiennymi rzeźbami lwów z kartuszami herbowymi. Elewacja zachodnia i południowa charakteryzują się zbliżoną, ściśle symetryczną kompozycją, podkreśloną zwieńczeniem w formie osiowo usytuowanych, ozdobnych, neobarokowych szczytów. Przy odmiennie, schodkowo rozwiązanej elewacji wschodniej usytuowana jest niewielka, okrągła kaplica, ozdobiona parami kamiennych pilastrów dźwigających belkowanie. Na uwagę zasługują licznie wkomponowane w elewacje liczne kartusze herbowe oraz płyty z inskrypcjami, w tym: na elewacji wschodniej płyta z końca XVI w. z dwoma herbami podtrzymywanymi przez dwie postaci i napisem Jan Kokorz z Kamecze Katerzina z Kinigsfeld, na elewacji zachodniej kartusz herbowy rodu v. Löwenckron z 1. ćwierci XVIII w., na północy tablica dotycząca przebudowy przez von Strachwitza z lat 1872-73, a na elewacji kaplicy fundacyjna von Stolbergów. Układ wnętrz w przyziemiu składa się z ciągu pomieszczeń rozlokowanych amfiladowo wokół obszernego holu w części północnej z reprezentacyjną klatką schodową przykrytą przeszklonym dachem oraz sklepionej kolebkowo sieni. W rejonie marmurowej, dwubiegowej klatki schodowej znajduje się autentyczna marmurowa fontanna z rzeźbiarską grupą Zeusa walczącego z gigantami. Na osi traktu południowego usytuowana jest jadalnia z ocalałym neorenesansowym wystrojem, historycznymi boazeriami oraz oryginalnym wyposażeniem. Na piętrze mieści się m.in. reprezentacyjna sala bilardowa przekryta sufitem zdobionym autentycznymi sztukateriami, z ocalałą boazerią ramowo-płycinową. Przestrzeń holu na piętrze urozmaicona jest dwiema kamiennymi kolumnami jońskimi wspierającymi wraz z przyściennymi pilastrami podciąg stropu. W dawnej bibliotece zachowała się część historycznego wyposażenia w postaci szafy na książki. Wnętrze kaplicy odznacza się neobarokowym wystrojem sztukatorskim, tj. pilastrami wspierającymi belkowanie zdobione ornamentem regencyjnym, a także przedstawieniami aniołów podtrzymujących girlandy w podłuczach. W południowo-zachodni narożnik pałacu wkomponowana została późnobarokowa kaplica z 2. ćwierci XVIII w. (obecnie kościół parafialny), będąca jedyną pozostałością po pierwszym pałacu. Kaplica rozlokowana jest na rzucie kwadratu z zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Wnętrze nawy przekryte jest sklepieniem gwiaździstym wspartym na narożnych filarach opiętych pilastrami dźwigającymi gierowane belkowanie. Od zachodu i północy wnętrze rozczłonkowane jest arkadowymi wnękami z emporami sklepionymi krzyżowo-żebrowo.

Dostęp do zabytku ograniczony. Istnieje możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z administratorem obiektu.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 19.06.2015 r.

Bibliografia

• Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, oprac. E. Kloss, Breslau 1943, s. 71.
• Duncker A., Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Berlin 1862-1863, T. 5, il. 279.
• Kozina I., Pałace i zamki na pruskim Górnym Śląsku w latach 1850-1914, Katowice 2001, s. 80-81.
• Karta ewidencyjna Pałac (w Kamieńcu), oprac. A. Kwiecień, 1998, Archiwum NID.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI: Województwo katowickie, z. 5: Powiat gliwicki, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), s. 28-29.
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 376.
• Zespół pałacowo-parkowy w Kamieńcu. XII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego, oprac. A. Kwiecień, Gliwice 2013.