Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac biskupi - Zabytek.pl

pałac biskupi


pałac 1568 r. Kamień Pomorski

Adres
Kamień Pomorski, Plac Katedralny 7

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński, gm. Kamień Pomorski - miasto

Jedna z niewielu zachowanych późnogotyckich i renesansowych budowli rezydencjonalnych na Pomorzu Zachodnim.

Budynek zachował niemal nie zmienioną od końca XVI w. bryłę, elewacje ze szczytami, a także układ wnętrz. Późnogotycki maswerkowy szczyt należy do kilku tego typu rozwiązań w regionie. Obiekt usytuowany naprzeciw katedry pełni ważną rolę w organizacji układzie przestrzennym osiedla katedralnego, stanowiącego pomnik historii.  

Historia

W 1176 r. Kamień stał się siedzibą biskupstwa przeniesionego tu z Wolina. Pierwotnie siedziba biskupa mieściła się po północnej stronie katedry. Na przełomie XIII i XIV w. przeniesiona została na obecne miejsce. Wówczas to prawdopodobnie powstał niewielki budynek gotycki, obejmujący przedni trakt dzisiejszego, z dobudówką od strony  zachodniej, tworzącą wraz z korpusem głównym kształt litery „L”. Budynek ten był prawdopodobnie niższy od dzisiejszego. Główne wejście przez ostrołukowy portal znajdowało się wówczas od pośrodku elewacji północnej. Zapewne w drugiej ćwierci XVI w. budynek został poszerzony w kierunku zachodnim – dodano od tej strony tylny trakt. Na tę fazę datować można  charakterystyczne, zamknięte łukiem odcinkowym wnęki na zachodniej elewacji I piętra oraz wykusz na tej elewacji. Łukiem odcinkowym zamknięte były ówczesne okna.  W XVI w. powstały oba późnogotyckie szczyty – w 1568 r. zbudowano bogato dekorowany maswerkowym ornamentem szczyt północny, nieco wcześniej lub później – szczyt południowy podzielony lizenami i blendami. Wraz z rozbudową w XVI w, przeniesiono główne wejście na środek elewacji wschodniej. Prowadzi ono do usytuowanej na osi budynku sieni, z dwoma kominami po bokach, pochodzącej z tej samej fazy rozbudowy. W tyle sieni istniały drewniane mniejsze niż dziś schody, które w XVII w. zastąpiono nowymi paradnymi schodami trójbiegowymi.  

Do czasów Reformacji budynek był siedzibą kurii biskupiej, a czasowo również rezydencją biskupów kamieńskich, którzy na stałe mieszkali w na zamku Karlinie. Po Reformacji funkcję tytularnych biskupów kamieńskich pełnili książęta pomorscy, zaś dwór pozostał własnością protestanckiej kapituły katedralnej. W następnych latach miał prywatnych właścicieli związanych na ogół z kapitułą. W 1568 r. jako właściciel wymieniany jest  kantor Heinrich Normann, któremu przypisuje się rozbudowę dworu i budowę okazałego północnego szczytu. Zmarł on w 1572 r., pozostawiając dom w spadku Casparowi Ottonowi Glasenapp. W 1584 r. budynek został sprzedany przez Glasenappa Andreasowi Budde, zarządcy domeny w Golczewie. W  Przeciwko tej transakcji sprzedaży zaprotestowała u księcia kapituła katedralna, domagając się respektowania swoich praw własności. Andreas Budde zmarł w 1595 r., pozostawiając dom wdowie, Tekli z d. von Blankenburg. Ponieważ była ona bezdzietna, w 1608 r. przekazała dom w spadku swemu bratu Christophowi. Buddenowie nie mieszkali na ogół w swej kamieńskiej rezydencji, na czas pobytu w Kamieniu rezerwując dla siebie piętro, podczas gdy jej parter wynajmowali – np. Richardowi Puttkamerowi z pobliskiego Wrzosowa, w 1622 r. dziekanowi Hansowi Heinrichowi Flemmingowi, a później jego synowi.  Od nazwiska rodziny Budde pochodziła popularna nazwa obiektu (das Buddenhaus) stosowana jeszcze w 1. połowie XX w. W ciężkich czasach wojny 30-letniej rodzina ta pozbyła się rezydencji, sprzedając ją w 1631 r. Heinrichowi von Dewitzowi, ten zaś w  1633 r. odsprzedał dom kapitule katedralnej, w której posiadaniu pozostał on do 1754 r., kiedy to został sprzedany syndykowi kapituły, Jakobowi Litzmannowi. Po tym ostatnim – drogą dziedziczenia – przeszedł w posiadanie zięcia Litzmanna, syndyka kapituły Kirchmanna. Prawdopodobnie właśnie w połowie XVIII w. dokonano kolejnych przekształceń budynku. Przebudowano elewacje, zmieniając m.in. formę okien na prosto zamknięte i wymieniając stolarkę okienną. Przez cały ten czas tytularny biskup kamieński, a w praktyce kapituła zachowywały prawo do gościny w budynku. Wykorzystano je np. w 1789 r. przy instalacji podporucznika Theodora von Puttkamera na stanowisku kantora oraz w 1796 przy okazji instalacji ministra Carla Georga Heinricha hrabiego von Hohm na stanowisku proboszcza katedralnego, kiedy to w domu przy placu katedralnym urządzono wystawne przyjęcie. Następnym właścicielem budynku był zięć Kirchmanna, ostatni syndyk kapituły M. Kreich, a po nim jego syn L. Kreich, który  zmarł w 1878 r. W 1879 r. właścicielem domu został lekarz dr Wegner, a po nim, od 1899 r. radca sanitarny, dr Hans Gercke. Po nabyciu posesji dokonał on w budynku pewnych zmian. Polecił zlikwidować jeden bieg schodów i wprowadzić nowe podziały wnętrza. Podczas 2. wojny  światowej budynek był siedzibą Gestapo. Po wojnie, w 1955 r. objęty został przez miejscową bibliotekę publiczną. W latach 1958-1963 wykonano gruntowny remont, podczas którego usunięto wiele zabytkowych elementów. Zniszczono barokowe malowidło na podniebiu schodów, usunięto późnogotycki strop belkowy na I piętrze, wymieniono XVIII-wieczną stolarkę okienną na nową, usunięto dawną więźbę dachową, zastępując ją nową konstrukcją. Zarazem jednak w elewacji północnej odsłonięto stare podziały i przywrócono oknom dawny kształt. Biblioteka działała w pałacu z przerwą na remont  do lat 90. XX w. (w latach 1955-1975 jako Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna, a od 1975 r. jako filia Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej – od 1994 r. Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica w Szczecinie).   W 1998 r. przeniesiona została do nowej siedziby, a stary budynek przekazano kościołowi. W latach 2009-2016 dawny pałac biskupi był siedzibą utworzonego w 2006 r. Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej. W 2016 r. zostało ono przeniesione do nowo wzniesionego budynku, a w pałacu znalazły swe lokum organizacje katolickie. Obecnie w budynku mają swą siedzibę Katolickie Centrum Kultury im. Jana Pawła II oraz Grupa „Kamień” AA.    

Opis

Budynek położony w obrębie osiedla katedralnego w Kamieniu Pomorskim, naprzeciw katedry, po jej południowej stronie. Ustawiony szczytowo do ulicy, zwrócony ku niej północną elewacją. Wejście do budynku usytuowane w dłuższej elewacji wschodniej. Teren posesji wydzielony metalowym ogrodzeniem na murowanym cokole i słupach, od południa i północy zadrzewiony.                            

Budynek wielofazowy gotycki, późnogotycki z elementami gotyku i baroku. Założony na rzucie prostokąta, całkowicie podpiwniczony, jednopiętrowy, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dwuspadowym dachem z oknem powiekowym od strony wschodniej i lukarną od zachodu.  Murowany z cegły gotyckiej, częściowo z kamienia polnego, otynkowany. Piwnice nakryte sklepieniem beczkowym, parter – stropem o konstrukcji drewnianej, piętro – stropem żelbetowym. Dach kryty dachówką esówką.

 

Elewacje budynku zróżnicowane, z zachowanym detalem późnogotyckim i barokowym. Krótsze elewacje – północna i południowa zwieńczone wysokimi szczytami. Dawna fasada (elewacja północna) obecnie trójosiowa, asymetryczna, z odsłoniętym detalem z poprzednich faz budowy. W części wschodniej widoczny zamurowany, ostrołukowo zamknięty otwór głównego wejścia, nad nim na wysokości 1. piętra prostokątna wnęka. Okna zamknięte łukami odcinkowymi, na piętrze dwa otwory wyraźnie szersze od wnęki w podokniu. Również na 1. piętrze, w części  zachodniej widoczna pomiędzy oknami niska  wnęka zamknięta łukiem koszowym. Całość zwieńczona gzymsem, stanowiącym zarazem podstawę szczytu o wyraźnie wydzielonym cokole i ozdobnie ukształtowanej sylwecie, której schodkowe krawędzie złożone są z pół- i ćwierćkoli. Późnogotycka dekoracja szczytu, bogata, złożona z przenikających się okręgów, półokręgów i arkadek. W szczycie, w kondygnacji poddasza dwa prostokątne okna, na dwóch wyższych kondygnacjach strychowych – po dwa małe okienka. W pozostałych elewacjach zachowana forma otworów okiennych z okresu baroku – prostokątne otwory ujęte prostymi opaskami, na parterze z kluczami w nadprożach.  Elewacja południowa trzyosiowa, zwieńczona gzymsem odcinającym szczyt o wydzielonej strefie cokołowej i kratownicowych podziałach złożonych z gzymsów i lizen. W podziały te, w dolnej kondygnacji szczytu wpisane wnęki zamknięte łukiem odcinkowym,  z których trzy środkowe – przeprute oknami. W środkowej części szczytu para wysmukłych, półkoliście zamkniętych blend i dwa okienka po bokach, w kondygnacji najwyższej – mała blenda okrągła. Lizeny dzielące szczyt wyciągnięte poza linię dachu,  zwieńczone sterczynkami. Elewacja wschodnia (obecna fasada) symetryczna, pięcioosiowa z usytuowanym pośrodku głównym wejściem zamkniętym łukiem koszowym. Elewacja zachodnia z piętrem podzielonym wnękami zamkniętymi łukiem odcinkowym i nieregularnie rozmieszczonymi oknami. W części północnej usytuowany dekoracyjnie ukształtowany wykusz. Pod pierwszym  od południa oknem parteru widoczny oryginalny kamienny watek muru.

Wnętrze dwutraktowe, z sienią na osi, po której obu stronach dwa symetrycznie położone duże pomieszczenia. W sieni zachowana barokowa drewniana  trójbiegowa klatka schodowa z 2. poł. XVII w., z  dekoracją snycerską skupioną m.in. na cokołach kolumn i w zwieńczeniu słupków.

Obiekt dostępny w godzinach pracy.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 25-01-2018 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.113041, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.428292