Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół pw. św. Mikołaja, ob. katedra - Zabytek.pl

kościół pw. św. Mikołaja, ob. katedra


kościół poł. XIII w. Kalisz

Adres
Kalisz, Kanonicka 5

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. Kalisz, gm. Kalisz

Kościół katedralny pw.św.Mikołaja zbudowany w l.1253-1257 z fundacji księcia Bolesława Pobożnego i jego żony błogosławionej Jolanty jest najstarszą świątynią Kalisza.

W l. 1358-1810 należał do zakonu kanoników lateraneńskich, sprowadzonych do Kalisza przez Kazimierza Wielkiego z Męki pod Sieradzem. Oni to w 1448 r. wznieśli przy kościele klasztor, obecnie użytkowany jako dom parafialny. Kościół i dawny klasztor gotyckie z późniejszymi nawarstwieniami. Wśród interesującego wyposażenia kościoła na uwagę zasługują polichromia i witraże w kaplicy matki Boskiej Pocieszenia wykonane przez Włodzimierza Tetmajera w 1909 r.

Historia

Najstarszy gród kaliski powstał w XI w. na terenie dzisiejszego Zawodzia. W XI w. znajdowała się w nim siedziba kasztelanii. W okresie rozbicia dzielnicowego istniało przejściowo księstwo kaliskie. W 1233 r. Kalisz zdobył książę Henryk Brodaty, który ulokował gród w nowym, dogodniejszym miejscu, na dnie doliny Prosny. W 1268 r. miała miejsce lokacja miasta na prawie średzkim przez księcia Bolesława Pobożnego. Gród na Zawodziu zaczął tracić na znaczeniu, zwłaszcza po jego spaleniu w 1331 r. przez Krzyżaków. To właśnie w Kaliszu w 1343 r. król Kazimierz Wielki zawarł pokój wieczysty z Krzyżakami. Najstarsza świątynia w Kaliszu powstała w l. 1253-1257 r. z fundacji Henryka Pobożnego i jego żony błogosławionej Jolanty, czyli jeszcze przed lokacją miasta. W 1303 r. w dekrecie arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki poświadczony jako kościół parafialny. W l. 1358-1810 należał do zakonu kanoników lateraneńskich, których do Kalisza sprowadził Kazimierz Wielki ze wsi Męka pod Sieradzem. W 1441 r. kościół został podniesiony do godności kolegiaty zakonnej. W 1448 r. wzniesiono przy kościele klasztor. W l. 1538-9 przebudowano go staraniem proboszcza Mikołaja Kotłowskiego i połączono krytym przejściem z kościołem. W 1822 r., gdy świątynia stała się na powrót kościołem diecezjalnym, przejście rozebrano. Gruntowna restauracja klasztoru miała miejsce w 1875 roku. Kościół ulegał częściowemu zniszczeniu w latach 1560 i 1609. W pierwszym pożarze ucierpiał również klasztor, gdyż spaliła się klasztorna biblioteka. W 1612 r. miała miejsce odbudowa kościoła pod kierownictwem muratora kaliskiego Albina Fontany. Nadbudowano wówczas mury kościoła i wykonano nowe sklepienia kolebkowe z lunetami z dekoracją stiukową w nawie. W XVII w. nastąpiło otynkowanie kościoła na zewnątrz. W 1706 r. w wyniku pożaru spalił się dach oraz zawaliła się wieża kościoła. Ocalały jednakże główne mury kościoła. Odbudowany i restaurowany w połowie XVIII w. ponownie uległ uszkodzeniu w 1792 r. w trakcie największego pożaru miasta. W 1806 r. Prusacy podjęli zamiar rozebrania kościoła pw. św. Mikołaja. Po klęsce pod armii pruskiej pod Jeną, opuścili Kalisz i kościół ocalał. Gruntowana restauracja kościoła miała miejsce w l. 1869-1876. Prace objęły wzmocnienie sklepienia, wykonanie nowego dachu i więźby, regotyzację okien, przełożenie podłogi, sprawienie organów i nowych schodów na chór. Drugą zakrystię i kapitularz zamieniono w tym czasie na kaplicę Matki Boskiej Pocieszenia. W 1875 r. odbudowano kościelną wieżę wg projektu Franciszka Tournella. W wieży zamontowano ponownie drewnianą konstrukcję dzwonową sygn. George Gandier 1722. W 1875 r. posesję kościelną ogrodzono murem. W l. 1904-05 nastąpiło usunięcie zewnętrznych tynków. W 1957 r. miał miejsce gruntowny remont wnętrza. Z dniem ustanowienia diecezji kaliskiej, dnia 25 marca 1992 r. papież Jan Paweł II podniósł kościół pw. św. Mikołaja do rangi katedry. W l. 1993-1996 gruntowny remont kaliskiej katedry.

Opis

Kościół pw. św. Mikołaja wzniesiono w północno-zachodnim kwartale lokacyjnego miasta. Obecnie świątynia usytuowana jest przy ul. Kanonickiej. W pierwszym etapie, w XIII w. wybudowano dwuprzęsłowe prezbiterium z chórową emporą patronacką oraz parterową zakrystię. Najstarsze fragmenty murów wykonano z cegły, w wątku wendyjskim w połączeniu z wątkiem polskim (gotyckim) oraz z użyciem zendrówki. Kościół orientowany, trzynawowy, halowy, o bryle zewnętrznej w formie bazyliki. Korpus nawowy czteroprzęsłowy, na rzucie zbliżonym do kwadratu. Prezbiterium węższe i niższe od korpusy nawowego, dwuprzęsłowe, zamknięte prostą ścianą. Od pn. w przybudówce mieści się zakrystia oraz na piętrze skarbiec. Do zakrystii przylega kaplica Matki Boskiej Pocieszenia, dostępna z nawy północnej. Od zachodu usytuowana wieża na rzucie kwadratu z kruchtą w przyziemiu. Od pn. do wieży przylega neogotycka kaplica grobowa. Pod kościołem znajdują się krypty grobowe. Bryła kościoła opięta dwuuskokowymi szkarpami. Wokół nawy znajduje się niski cokół. Wieża na podmurówce kamiennej, do wysokości murów naw bocznych - gotycka, z oknami ostrołukowymi. W górnej części neogotycka z 1876 r. zwieńczona sterczynami i hełmem. W ścianie prezbiterium ostrołukowa wnęka, po bokach której znajdują się prostokątne płyciny. Okna naw i prezbiterium uformowane ostrołucznie w l. 1869-72 wg proj. arch. Konstantego Wojciechowskiego. Wschodnie szczyty nawy głównej i nawy południowej otynkowane, barokowe ujęte spływami wolutowymi, rozczłonkowane pilasterkami i gzymsami. Nad prezbiterium znajduje się więźba dachowa późnogotycka, storczykowa, wykonana razem z przedłużeniem nad zakrystią. Dachy kościoła dwuspadowe i pulpitowe pokryte dachówką. Zachowane portale z XIV w., ostrołukowe z profilowanej i glazurowanej cegły

Wnętrze kościoła trójnawowe. Nawa główna otwarta do bocznych czterema parami ostrołukowych profilowanych arkad filarowych. Filary o ściętych narożnikach, opięte późnorenesansowymi pilastrami o wydatnych kapitelach z wolutami i gzymsem, wspierającymi sklepienia kolebkowe z lunetami. Na sklepieniach znajduje się dekoracja stiukowa w typie tzw. lubelsko-kaliskim, o motywach rombów, owali, czteroliści i rozet bogato oprofilowanych. Na poddaszu widoczne ślady pierwotnych gotyckich sklepień. Pomiędzy nawą a prezbiterium ostrołukowa tęcza. W prezbiterium sklepienie gwiaździste (pierwotnie krzyżowe) z dwoma zwornikami, spływające na służki i wsporniki. W zakrystii sklepienie gotyckie krzyżowo-żebrowe ze wspornikami, w skarbczyku kolebkowo-krzyżowe, w kruchcie pod wieżą - kolebkowe. W kaplicy neogotyckie - krzyżowo-żebrowe. Ściany prezbiterium pokryte polichromią z 1905 r. aut. St. Rudzińskiego, St. Jasińskiego i Br. Wiśniewskiego ze scenami z życia księcia Bolesława Pobożnego i jego błogosławionej żony Jolanty. Kaplicę Matki Boskiej Pocieszenia zdobi polichromia i witraże aut. Włodzimierza Tetmajera. Chór muzyczny o formie nadwieszonej, neorenesansowy.

Wśród cennego wyposażenia kościoła na uwagę zasługuje okazały, barokowy ołtarz główny z 1662 roku z rzeźbami świętych i Boga Ojca. Do 1973 r. ołtarz zdobił obraz P. P. Rubensa z Antwerpii z 1620 r. „Zdjęcie z krzyża”. Obraz znajdujący się w kościele od 1621 r., prawdopodobnie został skradziony, a ołtarz dla zatarcia śladów podpalony. Obecnie w ołtarzu znajduje się jedynie kopia obrazu Rubensa. Druga kondygnacja ołtarza poświęcona jest św. Mikołajowi - patronowi katedry, a górna Bogu Ojcu i Duchowi Świętemu. Nad tabernakulum umieszczono figurę Matki Bożej Wniebowziętej. W prezbiterium znajdują się dębowe stalle z postaciami św. Józefa, św. Jana Chrzciciela i dwunastu apostołów. Ołtarze boczne z elementami wyposażenia i w formie rokokowe. Na szczególną uwagę zasługują witraże oraz polichromia Włodzimierza Tetmajera w kaplicy Matki Bożej Pocieszenia, zwanej przez Kaliszan „pod orłami”. Patriotyczne treści polichromii tuż przed I wojną światową zostały częściowo zamalowane, aby uchronić całe dzieło przed nakazem zniszczenia wydanym przez rosyjskiego zaborcę. Dopiero w 1932 r. udało się usunąć z polichromii całą klejową farbę. Secesyjne witraże charakteryzujące się barwnością i dekoracjami z motywami roślinnymi przedstawiają błogosławioną Kingę, starszą siostrę błogosławionej Jolanty, św. Kazimierza, św. Franciszka z Asyżu. Czwarty witraż bez postaci z białymi liliami. W prawej nawie katedry, na wschodniej ścianie znajduje się witraż ze sceną ukrzyżowania oraz przedstawiające św. Augustyna, św. Józefa, św. Tomasza. W kaplicy „pod orłami” znajdują się dwa witraże przedstawiające Matkę Boską Częstochowską oraz Ostrobramską aut. W. Tetmajera.

Dawny klasztor kanoników lateraneńskich, ob. dom parafialny pierwotnie gotycki, później przebudowany, usytuowany jest na północ od kościoła, frontem zwrócony ku południowi. Murowany z cegły, z otynkowanym ścianami szczytowymi, na rzucie prostokąta, piętrowy. Zwartą bryłę budynku wieńczy dwuspadowy, naczółkowy dach. Pod częścią budynku znajdują się piwnice sklepione kolebkowo z lunetami. Wnętrze budynku zostało przekształcone, częściowo z układem dwutraktowym, nieregularne. W większości pomieszczeń przyziemia zachowane sklepienia kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami. W el. południowej dwa ostrołukowe portale oraz jeden z dwoma kolumienkami. Jeden portal ostrołukowy w el. zachodniej. Okna przemurowane, obecnie prostokątne.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na katedry oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej diecezji kaliskiej: www.diecezja.kalisz.pl

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-12-2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Anna Woźniak.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: inna

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.163452, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.48637