Interesujące wyposażenie wnętrza.

Historia

Uposażenie kościoła w Jonkowie wymienione jest w dokumencie lokacyjnym wsi w 1345 r. Pierwotnie kościół był poświęcony Św. Janowi Chrzcicielowi. Z ok. 1 ćw. XVI pochodzi część wschodnia kościoła o bogato ukształtowanym szczycie. Bp Marcin Kromer poświęcił świątynię w 1580 r. Nie zachowało się wyposażenie gotyckie, o którym można wnioskować m.in. z archiwaliów („altare antiquus” z regestru z 1672 r.). Po pracach prowadzonych w l. 1707-1709 przez proboszcza Florianusa Bähra bp sufragan Jan Kurdwanowski konsekrował kościół 14 czerwca 1715 pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela i Św. Rocha. Do salowej budowli, o planie której świadczą dwie zachowane skarpy narożnikowe, dobudowano nawy boczne. Kolejnej konsekracji kościoła dokonał bp Ignacy Krasicki w 1789. Do tego czasu na miejscu drewnianej stanęła wieża murowana (hełm wieży z 1787 r.). Duża rozbudowa świątyni miała miejsce w l. 1911-1912 (po rozbudowie kościoła konsekrował go w święto patronalne 24.06.1912 bp Augustyn Bludau). Dotychczasowa bryła kościoła została wpisana w nowy, powiększony rzut. Autorem rozbudowy był Fritz Heitmann, znany architekt z Królewca, autor wielu projektów sakralnych, także związanych z obiektami zabytkowymi. W l. 1739-1740 przy kościele powołano Bractwo Świętego Rocha, jednego z Czternastu Wspomożycieli i orędownika dotkniętych zarazą. Wśród dzieł wyposażenia liczne są artystyczne świadectwa żywego i trwałego kultu świętego, m.in. barokowy wizerunek w ołtarzu głównym (o znacznej wartości artystycznej), rzeźby świętego (barokowa i z kon. XIX w.), obraz olejny ufundowany przez Johanna Gendrilka z Mątek i sygnowany w 1831 r. przez Johanna Rudtkowskiego z Dobrego Miasta, stanowiący przykład warsztatowej sztuki lokalnej. Po rozbudowie w XX w. pozostawiono wyposażenie barokowe (m.in. ołtarz główny z ok. 1715 r., dekoracja rzeźbiarska być może autorstwa Izaaka Rygi z Królewca, ambona), dostosowując do niego formy neostylowe (malowidła sklepienia korpusu wykonane przez Ferdynanda Buscha w 1914 r., łączące formy neogotyckie i neobarokowe) i uzupełniono je o dzieła eklektyczne czy akademizujące np. zespół witraży z pracowni Binsfelda z Trewiru, ołtarze przy prezbiterium tzw. czyśćcowy i różańcowy o rozbudowanej ikonografii.

Opis

Kościół znajduje się po północnej stronie szosy, w centrum wsi. Łączy dwie bryły - pierwotny, orientowany kościół salowy z nawą boczną z XVIII w. oraz prostopadły do niego korpus z l. 1911-1912. Starszy kościół jest zintegrowany z nowym planem i bryłą.

Kościół na rzucie zbliżonym do prostokąta, z aneksem przy elewacji wschodniej i - symetrycznie - wieżą na rzucie kwadratu o zaoblonych narożach przy zachodniej, z węższym prezbiterium skierowanym na północ (z nieznacznym odchyleniem na zachód). Plan w części południowej integruje rzut dawnego kościoła. Na osi poprzecznej pierwszego kościoła dostawiono od południa nowe skrzydło chóru muzycznego, mury skrzydła mieszczące klatki schodowe przecinają ciąg komunikacyjny dawnej nawy bocznej. W części zachodniej nawy nowy przedsionek wejściowy. Pierwsze przęsło trzynawowego i trójprzęsłowego korpusu to zintegrowany pierwotny kościół salowy. Wydłużone prezbiterium zamknięte prosto. Bryła rozczłonkowana, szczególnie w części południowej, gdzie skrzydło nowego chóru muzycznego przecina pod kątem prostym bazylikowy układ dawnego kościoła. Prezbiterium niższe od korpusu. Nad poszczególnymi elementami bryły dachy dwuspadowe, nad dawną nawą boczną pulpitowy, nad prezbiterium trójpołaciowy. Elewacje zewnętrzne ceglane, częściowo tynkowane, na podmurówce z łamanego kamienia; dachy kryte dachówką ceramiczną. Fasada przebudowanej części południowej opracowana w dekoracyjny i reprezentacyjny sposób, z kamieniem zastosowanym na wysokości dwóch kondygnacji (na dużym głazie wmurowanym na wschodnim skraju wykuta data 1911). Pozostałe elewacje południowe tynkowane. Ścianę wschodnią pierwotnego kościoła wieńczy trójkątny szczyt dzielony na osi przez wtopioną cylindryczną wieżyczką, po bokach przez graniaste sterczyny. W utworzonych w ten sposób polach umieszczono blendy zamknięte łukiem w ośli grzbiet, z dodatkowym biforyjnym podziałem w środku. Formy te powtórzone są w szczycie w bogato opracowanej elewacji południowej, dzielonym dodatkowo przez pasowe gzymsy. W elewacji południowej dawnego kościoła zachowane zamknięte łukiem odcinkowym okna nowożytnej przebudowy. Elewacje nowego korpusu i prezbiterium także artykułowane analogicznie do architektury starszej części kościoła przez okna zamknięte łukiem odcinkowym oraz pełnym, ujęte w blendy z łukiem w ośli grzbiet. Na ścianie zamykającej prezbiterium rząd takichż blend; pasy gzymsów i ślepe okna tynkowane. W przyziemiu wieży drzwi, w wyższej kondygnacji nieduże okna i blendy zamknięte łukiem ostrym, elewacje dzielone ceglanymi gzymsami. Hełm wieży o falistym profilu, z wysoką latarnią; pomniejszona forma latarni wieńczy cylindryczną wieżyczkę w szczycie wschodnim. Wnętrze kościoła dzielone na nawy filarami o zaoblonych narożach, korpus nakryty pozornym, drewnianym sklepieniem krzyżowo-żebrowym, w prezbiterium - sklepienie sieciowe. We wnętrzu szereg elementów wyposażenia barokowego (m.in. wspomniany ołtarz główny i ambona, ołtarze boczne w nawie, obraz „Nauczanie Marii”, „Matka Boska Różańcowa” (w prezbiterium), Nawiedzenie św. Elżbiety”(?) nad wejściem do wieży, „Archanioł Michał” oraz związanego z rozbudową z l. 1911-1912, np. zespół witraży figuralnych w korpusie kościoła („Wizja Świętej Małgorzaty Marii Alacoque”, „Święta Rodzina”, „Święty Wojciech”, „Święty Andrzej”, „Święta Elżbieta Turyńska”, „Święty Izydor”, „Święty Roch”, „Święty Dominik otrzymujący różaniec”, „Stygmatyzacja świętego Franciszka”, „Mojżesz otrzymuje tablice Dekalogu”, „Wygnanie z raju”, „Święty Jan Chrzciciel”), obraz „Święty Antoni Padewski”.

Kościół użytkowany, zamykany.

Oprac. Joanna Piotrowska, OT NID w Olsztynie, 13.08.2014 r.