pałac - Zabytek.pl
Adres
Jeleniów
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. kłodzki, gm. Lewin Kłodzki
Należący do założenia komponowany folwark jest jednym z najładniejszych w Kotlinie Kłodzkiej.
Historia
Rdzeniem majątku ziemskiego w Jeleniowie były pierwotnie dobra sędziowskie, które uzyskały następnie status dóbr szlacheckich. Pierwsza siedziba pańska wzniesiona została ok. 1600 r. zapewne dla Caspara Alten. Był to dwukondygnacyjny, dwutraktowy, renesansowy dwór z wysokim, dwuspadowym dachem, o przyziemiu murowanym z kamienia i cegły oraz górnej kondygnacji w konstrukcji ryglowej. Wnętrza budowli nakrywały sklepienia kolebkowe i krzyżowe, a jedną z izb paradnych sklepienie sieciowe.
W 1775 r. dwór należący wówczas do Johana Wenzla von Haugwitz został rozbudowany o skrzydło północne, ozdobione bogatym detalem, który łaczył cechy późnego baroku i fryderycjańskiego rokoka. Przy rezydencji urządzono ogród ozdobny, a jej teren ogrodzono murem z okazałą bramą wjazdową.
W 1850 r. kolejny właściciel majątku Carl von Mutius pod wpływem sugestii architekta - amatora króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV, dobudował południowe skrzydło pałacu z wieżą w typie włoskim, utrzymaną w willowym stylu szkoły berlińskiej. Na nowo zagospodarował też bezpośrednie otoczenie rezydencji. Zlikwidowano dawne, regularne ogrody oraz folwark usytuowany w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Na miejscu wcześniejszej zabudowy gospodarczej, przed nowo ukształtowaną fasadą pałacu wytyczono podjazd i założono staw z wodotryskiem. Z wykorzystaniem łąk i zagajnika urządzono park krajobrazowy, który w k. XIX w. został częściowo otoczony kamiennym murem. Folwark przeniesiono na płn.-zach. od pałacu, a jego komponowaną zabudowę odznaczającą się dużymi walorami architektonicznymi wzniesiono w l. 1840-1852.
W 1963 r. zespół pałacowo-parkowy w Jeleniowie zaadaptowano na ośrodek wczasowo-kolonijny, a w l. 1967-1971 pałac po rozebraniu głównego korpusu (z reliktami renesansowego dworu), został przekształcony na dom wczasowy.
Obecnie nieużytkwowany pałac z parkiem oraz zespół folwarczny stanowią dwie odrębne własności prywatne.
Opis
Założenie pałacowo-parkowe z folwarkiem usytuowane jest w centrum wsi. Trójskrzydłowy pałac posadowiony w płd.-zach. części zespołu, otacza park krajobrazowy rozciągający się w kierunku wschodnim, w dolinie potoku Dańczówka. Na płn.-zach. od rezydencji zlokalizowany jest folwark, z zabudową skupioną wokół prostokątnego dziedzińca. Wjazd na teren założenia ogrodzonego częściowo murem, prowadzi przez okazałą, późnobarokową bramę o czterech filarach (1775 r.).
Pałac jest budowlą na rzucie „podkowy“, o rozczłonkowanej bryle, powstałej w wyniku kolejnych przebudów oraz powojennej adaptacji na dom wczasowy. Główny korpus budowli wzniesiony w l. 1967-71, z balkonami ciągnącymi się wzdłuż elewacji, nakrywa dwuspadowy dach z mieszczącą się w nim dodatkową kondygnacją. Do korpusu przylega dwukondygnacyjne, zryzalitowane późnobarokowe skrzydło płn. (wzn. w 1775 r.), którego mansardowy dach spłonął w 2003 r., a także dwukondygnacyjne skrzydło płd. z 1850 r., z dwuspadowym dachem i V-kondygnacyjną wieżą w typie włoskim, którą wieńczy belweder. Północną elewację skrzydła południowego poprzedza podcień dźwigający zadaszony krużganek. Wnętrza w historycznych skrzydłach budowli sklepione są żaglasto lub kolebami. Na elewacjach zachował się częściowo detal architektoniczny w postaci boniowań, podziałów ramowych i gzymsów oraz tynkowych obramień okiennych oraz portali z piaskowca. Detal na elewacjach skrzydła północnego oraz bramie wjazdowej łączy cechy późnego baroku i fryderycjańskiego rokoka.
Park typu naturalistycznego, z drzewostanem nasadzonym ok. 1850-1860 r., zakomponowany został z centralną, rozległą polaną ozdobioną soliterami. W k. XIX w. ogrodzono go częściowo kamiennym murem. Na terenie parku znajduje się kilka drzew o charakterze pominkowym oraz figura św. Wendelina z 1750 roku.
Zabudowania folwarczne (wzn. w l. 1840-1852) odznaczają się dużymi walorami architektonicznymi, co podkreśla rodzaj użytych materiałów: cegły, piaskowca i granitu. Są to stodoła z przejazdem bramnym (1852 r.); oficyna mieszkalna z przylegającą oborą i budynkiem inwentarskim (1841 r.); obora z częścią mieszkalną (1840 r.) oraz spichlerz z przylegającymi dwoma wozowniami (1845 r.).
Zabytek niedostępny, własność prywatna
oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 20-10-2015 r.
Rodzaj: pałac
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
kamienne
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.74444, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.89379