i za specjalnym zezwoleniem austriackiego cesarza Józefa I. Dzieło pochodzącego z Tallina wybitnego śląskiego architekta Martina Frantza. Wybitny przykład świątyni późnobarokowej, wzorowanej na kościele św. Katarzyny w Sztokholmie.

Historia

Kościół wzniesiony w latach 1709-18 wg projektu Martina Frantza. Jednocześnie budowa domu pastorów (1709-11). Częściowo uszkodzony w wyniku pożaru 16.10.1806 r. (kopuła i zwieńczenia wież klatek schodowych), odbudowany do 1810 r. z pewnymi uproszczeniami i wprowadzeniem klasycystycznego detalu. Remonty: 1908 i 1925 r. (m.in. przywrócenie barokowych form latarni kopuły) oraz współcześnie, w latach: 1959, 1963, 1973, 1975-78.

Opis

Budowla usytuowana na wschód od centrum miasta, na obszarze dawnego Przedmieścia Wojanowskiego. Otoczona przez obszerny cmentarz, pełniący obecnie rolę publicznego parku. Utrzymana w stylu barokowym, orientowana, osadzona na wysokim, kamiennym cokole budowla na planie krzyża greckiego ze wschodnim ramieniem przedłużonym o kwadratowe przęsło prezbiterialne. Między ramionami krzyża kwadratowe, wyżej ośmioboczne wieżowe dobudówki mieszczące klatki schodowe. Na przedłużeniu prezbiterium wieloboczna zakrystia. Rozbudowana, masywna bryła, zwieńczona ośmioboczną kopułą na skrzyżowaniu naw, zakończoną hełmem z latarnią. Ramiona i zakrystia nakryte dachami łamanymi. Wieże klatki schodowej zwieńczone kopulastymi hełmami. Elewacje tynkowane, z narożnymi pilastrami toskańskimi i lizenami. Na zamknięciu ramion trójkątne tympanony. Otwory okienne wysokie, wydłużone, sięgające od cokołu do szerokiego, prostego belkowania, osadzone w kamiennych oprawach z przewiązkami i kluczem. W polu tympanonów spłaszczone okulusy. We wnętrzu kościoła dwie kondygnacje drewnianych empor wspartych na 26 kompozytowych kolumnach, o prostych balustradach, nad którymi trzecia, najwyższa, znacznie płytsza. Zachowane wydzielone wtórnie loże. Nad nawami sklepienia kolebkowe, a na ich skrzyżowaniu kopuła. Polichromia sklepienia i ścian z lat 1734-51 (malarze Felix Anton Scheffler i Johann Franz Hoffman); Ołtarz główny z lat 1727-29, połączony z organami, dłuta jeleniogórskiego snycerza Davida Hielschera z rzeźbami figuralnymi przypisywanymi Johannowi Georgowi Urbansky'emu. Prospekt organowy o rozbudowanej strukturze, z centralnie umieszczoną witrażową glorią z imieniem Jahwe (1727 r.) - dzieło organmistrza Johanna Michaela Roedera (powiększony w 1732 i 1830 r., remontowany w 1905 r. przez świdnicką firmę Schlag und Sohn). Także: ambona z piaskowca (1717 r.) o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i z drewnianym baldachimem oraz chrzcielnica z marmuru przeworneńskiego (1717 r.). W wieży dzwon z 1807 r. Na cmentarzu wzdłuż muru 19 kaplic grobowych jeleniogórskich patrycjuszy z lat 1716-70, o rozbudowanej formie architektonicznej i bogatej dekoracji rzeźbiarskiej oraz liczny i cenny zbiór nagrobków, eksponowany pomiędzy kaplicami. W sąsiedztwie dom pastorów połączony z gimnazjum. Budynek na planie litery U, trójkondygnacyjny, o elewacjach podzielonych lizenami, nakryty dachem łamanym. Na południe od kościoła, przy ul. 1 Maja, dom kantorów z 1737 r., dwukondygnacyjny, o podzielonych lizenami elewacjach, nakryty czterospadowym dachem łamanym, dwutraktowy. W przyziemiu zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami.

Wnętrze kościoła dostępne w godzinach nabożeństw. Informacja w parafii.

Oprac. Piotr Roczek, 22.06.2015 r.