Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 2 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 2


grodzisko IX – 1. poł. VI w. p.n.e. Jaworzno

Adres
Jaworzno

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Jaworzno, gm. Jaworzno

Osada obronna ludności kultury łużyckiej w Jaworznie datowana jest na późną epokę brązu (V okres epoki brązu) i początek wczesnej epoki żelaza (halsztat C), czyli na IX wiek - 1 połowę VI wieku p.n.e.

Relikty osady stanowią jeden z rzadkich przykładów najstarszych w Polsce pozostałości grodów z przełomu epoki brązu i żelaza. Na terenie naszego kraju tego rodzaju stanowisk archeologicznych jest tylko ok. 70, przy tym jedynie cztery znajdują się na terenie woj. śląskiego. Badania wykopaliskowe wykazały, że na stanowisku zachowały się ruchome i nieruchome zabytki archeologiczne łączone z ludnością kultury łużyckiej. Obiekt jest unikatowym zabytkiem w skali województwa i bezcennym źródłem do poznania pradziejów regionu.

Usytuowanie i opis

Osada znajduje się ok. 3 km na południowy-wschód od centrum miasta (rynku). Położona jest w naturalnie obronnym miejscu, w zach., najwyższej partii zalesionego wzgórza, tzw. Góry Grodzisko. Wzgórze to ma wysokość ok. 345 m n.p.m., jest najwyższym szczytem Pagórów Jaworznickich i samotnie dominuje nad okolicą. Stanowisko jest trudno czytelne w terenie, ale wyraźnie widoczne dzięki laserowemu skanowaniu lotniczemu (LiDAR). Grodzisko jest pierścieniowate, w przybliżeniu ma kolisty kształt i powierzchnię około 1 ha. Dwa wały biegną od strony wschodniej, która jest bardziej dostępna, natomiast nie są one widoczne od strony zach., gdzie znajduje się relatywnie strome zbocze i podejście jest utrudnione. Odległość pomiędzy wałami wynosi ok. 15 m, a powierzchnia przestrzeni użytkowej (majdanu) w obrębie pierwszego wału wynosi ok 0,65 ha.

Historia

Funkcjonowanie pradziejowego grodu można datować jedynie w szerokich ramach czasowych, tj. od IX do 1. połowy VI w. p.n.e., co przypada na późną epokę brązu (V okres epoki brązu) i na początek wczesnej epoki żelaza (halsztat C). Trzeba podkreślić, że rzeczywisty okres użytkowania osady mógł być znacznie krótszy. W tym czasie podobne założenia obronne wznoszono w wielu miejscach na terenie Europy Środkowej i Zachodniej. Genezę tego zjawiska upatruje się w rosnącej gęstości zaludnienia, której towarzyszył proces terytorializacji oraz w narastającym zagrożeniu zewnętrznym związanym głównie z tzw. horyzontem kimmeryjskim. Horyzont ten łączy się z najazdami koczowniczej ludności nadczarnomorskich stepów, a datowany jest na IX w. p.n.e. Trudno stwierdzić, kiedy osada została opuszczona, ale około połowy VI w. p.n.e., odnotowuje się gwałtowne załamanie rozwoju kultury łużyckiej na śląsku, co jest czytelne na wielu stanowiskach archeologicznych.

Stan i wyniki badań

W latach 1966-68 osada obronna była badana wykopaliskowo przez Marka i Barbarę Gedlów. Sondażowo, szesnastoma wykopami, rozpoznano założenie i znaleziono niezbyt charakterystyczną ceramikę kultury łużyckiej. Badania archeologiczne wykazały, że w centralnej części stanowiska, tj. na tzw. majdanie, praktycznie brak warstw kulturowych, które zostały całkowicie wypłukane ze szczytu wzgórza. Przebadano również lepiej widoczny w terenie wał wewnętrzny, którego maksymalna wysokość wynosi jedynie ok. 1,5 m, a szerokość podstawy ma ok. 5-6 m. Wał ten zbudowany był z kamieni wapiennych, które ułożono na sucho, bez zaprawy. Można dodać, że nie zarejestrowano śladów konstrukcji drewnianych. W tym miejscu trzeba podkreślić, że związek obydwu wałów z osadą kultury łużyckiej nie jest pewny, ale wysoce prawdopodobny.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 27.10.2014 r.

Bibliografia

  • Blajer W., Epoka brązu i okres halsztacki, (w:) Tomczak E. (red.), Archeologia Górny Śląsk, Katowice 2013.  
  • Gedl (Nowogrodzka-Gedl) B., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych w roku 1966 na grodzisku w Jaworznie, Sprawozdania Archeologiczne 1969, t. 20, s. 345-350.
  • Gedl (Nowogrodzka-Gedl) B., II sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku w Jaworznie, Sprawozdania Archeologiczne 1969, t. 21, s. 81-84.
  • Gedl M., Kultura łużycka na Górnym Śląsku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962.
  • Informator Archeologiczny, Informator Archeologiczny badania 1968, Warszawa 1969, s. 71, 73.
  • Leńczyk G., Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Kraków1983.
  • Niesiołowska-Wędzka A., Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Warszawa-Wrocław-Kraków-Gdańsk 1974.
  • Niesiołowska-Wędzka A., Procesy urbanizacyjne w kulturze łużyckiej w świetle oddziaływań kultur południowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_24_AR.33711, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_AR.660317