Krótki opis

Kościoły pokoju zlokalizowane w miastach Jawor i Świdnica, na Śląsku, w południowo-zachodniej części Polski, są największymi barokowymi budynkami o charakterze religijnym w Europie, wzniesionymi w konstrukcji szkieletowej. Zostały one zbudowane na terenie Śląska, w skali i złożoności dotychczas nieznanej w europejskiej architekturze drewniane, w konsekwencji ustaleń Pokoju Westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią w 1648 roku. Warunki traktatu pokojowego skutecznie zwalczały kościół protestancki w śląskich księstwach dziedzicznych bezpośrednio kontrolowanych przez cesarza Ferdynanda III. Protestanci, którzy stanowili większość ludności na tym obszarze, zostali pozbawieni wolności religijnej, którą dotąd się cieszyli, a także stracili prawie wszystkie swoje kościoły. Dopiero dzięki dyplomatycznej interwencji luterańskiego króla Szwecji, została udzielona zgoda na budowę trzech kościołów. Długie i kosztowne były starania o zdobycie cesarskiej zgody, której udzielono, jednak pod kilkoma warunkami: kościoły miały zostać zbudowane poza murami miasta, na terenie ściśle określonym przez urzędników cesarskich, z nietrwałych materiałów (drewna i gliny), bez wież, budowa miała być zrealizowana w ciągu jednego roku. Architekt i inżynier Albrecht von Säbisch musiał pogodzić te wymagania z oczekiwaniami licznej społeczności protestanckiej, dla której miały powstać kościoły. Przy wykorzystaniu tradycyjnej techniki i najprostszych materiałów budowlanych architekt wzniósł zespół budynków, które stanowiły szczyt techniki w budowie konstrukcji szkieletowych. Wielowiekowa tradycja drewnianych konstrukcji szkieletowych pozwalała stolarzom wznosić budynki, które mogły przetrwać setki lat, pomimo nietrwałości użytych materiałów. Kościół Ducha Świętego w Jaworze został zbudowany w latach 1654-1655 jako prostokątna, trójnawowa bazylika z trójbocznym prezbiterium o zredukowanej formie. Kościół Trójcy Świętej w Świdnicy został zbudowany w latach 1656-1657 jako trójnawowa bazylika na planie krzyża greckiego. Trzeci z Kościołów Pokoju dozwolonych na mocy pokoju westfalskiego – w Głogowie został wybudowany w 1652 roku, ale spłonął sto lat później.

Oba zachowane kościoły wyposażone są w wielopoziomowe loże/galerie, dzięki którym ich pojemność została powiększona do około siedmiu tysięcy osób każda. Bogaty wystrój, który rozwinął się w ciągu następnych dziesięcioleci, łączy bogate i złożone barokowe formy z elementami architektonicznymi w unikalny sposób, który prezentuje współistnienie barokowej sztuki z teologią luterańskiej i odzwierciedla ówczesną hierarchię społeczną.

Niespotykany tour de force, Kościoły Pokoju są arcydziełami wykwalifikowanego rzemiosła. Ze względu na ich złożoność technologiczną i rozmiar, Kościoły Pokoju nigdy nie były powielane w innych miejscach i są jedyne w swoim rodzaju.

Łączna powierzchnia tego wpisu seryjnego wynosi 0,23 ha, a łączna powierzchnia stref buforowych wynosi 12 ha.

Kryterium (iii): Kościoły Pokoju są znakomitym przykładem wyjątkowego aktu tolerancji ze strony katolickiego imperium Habsburgów wobec protestanckiej społeczności Śląska po wojnie trzydziestoletniej.

Kryterium (iv): Jako rezultat warunków narzuconych przez Cesarza Kościoły Pokoju wymagały od budowniczych zastosowania pionierskich konstrukcyjnie i architektonicznie rozwiązań w skali i złożoności nieznanej nigdy wcześniej w architekturze drewnianej. Ich sukces może być oceniany poprzez ich zachowanie do dnia dzisiejszego.

Kryterium (vi): Kościoły Pokoju są wyjątkowym świadkiem szczególnego politycznego rozwoju wielkiej siły duchowej i zaangażowania w siedemnastowiecznej Europie.

Komponenty wpisu seryjnego:

• Kościół Pokoju pw. Ducha Świętego w Jaworze,
• Kościół Pokoju pw. św. Trójcy w Świdnicy.

Strona UNESCO WHC