Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół ewangelicki pw. Świętego Ducha, zw. Kościołem Pokoju - Zabytek.pl

kościół ewangelicki pw. Świętego Ducha, zw. Kościołem Pokoju


kościół 1654 - 1656 Jawor

Adres
Jawor, Aleja Pięciuset Lat Reformacji 1

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. jaworski, gm. Jawor

Wraz z kościołem Pokoju w Świdnicy największy barokowy kościół o drewnianej konstrukcji szkieletowej w Europie.

Zachowany, w większości barokowy, wystrój i wyposażenie wnętrza.

Historia

Teren pod budowę nowego kościoła ewangelickiego w Jaworze, drugiego z trzech kościołów Pokoju na Śląsku, wytyczono 26 września 1652 roku przed Bramą Złotoryjską. Natychmiast wzniesiono szopę pełniącą rolę tymczasowego kościoła oraz rozpoczęto kolektę dla zgromadzenia niezbędnych funduszy.

Budowę obecnego kościoła przeprowadzono w latach 1654-1655. Kamień węgielny położono 24 kwietnia 1654 roku, 30 września 1655 roku zakończono kładzenie gontu na dachu. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w czwartą niedzielę adwentu 1655 roku. Wówczas kościół otrzymał wezwanie Ducha Świętego. Następnie rozpoczęto trwający ponad 100 lat proces wyposażania wnętrza. Ok. 1680 roku wbudowano w nawach bocznych dodatkowe dwie kondygnacje empor, zwiększając w ten sposób liczbę miejsc, bez zmiany systemu konstrukcyjnego. W 1708 roku, na mocy ustaleń zawartej rok wcześniej w Altranstädt ugody pomiędzy cesarzem Józefem I, a królem szwedzkim Karolem XII, wzniesiono przy kościele Pokoju dzwonnicę. W tym samym roku wybudowano szkołę parafialną oraz nową, większą plebanię dla czterech duchownych.

Obchodzony w 1855 roku jubileusz 200-lecia kościoła związany był z renowacją całego wnętrza. Prawdopodobnie wówczas na ścianach kościoła umieszczono przeniesione z cmentarza kamienne epitafia. Kolejny jubileusz obchodzony w 1906 roku stał się pretekstem do ponownego odnowienia wnętrza i przemurowania dolnej części zmurszałej konstrukcji ściany północnej.

Po 1945 roku w Jaworze pozostała mała ewangelicka wspólnota niemiecka i niewielka polska, do której pastor dojeżdżał z Legnicy. Formalnie parafia ewangelicka została utworzona dopiero w 1988 roku. Tak długi brak stałej opieki duszpasterskiej nad zborem przyczynił się również do degradacji kościoła. Budynek zaczął się deformować, konstrukcja szkieletowo-ryglowa wychyliła się w kierunku północnym prawie o metr. W latach 1994-1998 przeprowadzono prace zabezpieczające i remontowe przy konstrukcji.

Konserwację elementów wystroju i wyposażenia rozpoczęto w 1983 roku od restauracji chrzcielnicy. Organy przeszły gruntowny remont i konserwację wykonaną przez firmę Hermanna Eule z Budziszyna w latach 2002-2005. Uszkodzone dzwony z 1708 roku naprawiono w 2005 roku, stosując unikatową technikę lutowania pękniętych płaszczy. W 2005 roku przeprowadzono pełną konserwację ołtarza i ambony. Od roku 2007 rozpoczęto konserwację malowideł na emporach, ścianach i stropach, rozpoczynając od ściany wschodniej za ołtarzem. W roku 2013 przeprowadzono konserwację lóż szlacheckich rodów v. Hochberg i v. Schweiniche. W roku 2015 przeprowadzono zabezpieczenie i konserwację fragmentu stropu i malowideł czwartej empory oraz konserwację dekoracji I i II przęsła od wschodu. Prócz tego w latach 2014-2015 zakonserwowano barokowe stalle duchownych. Planowane na wiele lat prace przy wystroju i wyposażeniu kościoła w toku.

Opis

Ewangelicki kościół pw. Ducha Świętego. Barokowy, wzniesiony w latach 1654-55 wg projektu Albrechta Säbischa przez miejscowego mistrza ciesielskiego Andreasa Gampera (vel Kempnera), rozbudowywany do pocz. XVIII wieku. Zlokalizowany na przedpolu dawnych, średniowiecznych murów obronnych. Wzniesiony z drewna, w konstrukcji szachulcowej, na ceglanej podmurówce. Trójnawowa bazylika na planie prostokąta, z nawą środkową zamkniętą trójkątnie. Od północy wybudowana w 1704 roku zakrystia, służąca także jako kaplica chrztów. Od południa dostawiona w 1708 roku kwadratowa wieża dzwonnicy, górą 8-boczna, kryta cebulastym hełmem z latarnią, wzmocniona później dołem dwiema masywnymi szkarpami. Nawa główna kryta dachem 2-spadowym, boczne – dachami pulpitowymi. Konstrukcja dachowa nad nawą środkową to więźba jętkowa o stolcach leżących z pojedynczym storczykiem. Na poziomie gruntu liczne otwory drzwiowe (pierwotnie zapewne dziewięć), z klatkami schodowymi w narożach budynku, w przyziemiu wieży barokowy portal – wtórnie reprezentacyjne wejście do kościoła. Wnętrze nawy głównej otoczone z trzech stron emporami – 4-kondygnacyjnymi w nawach bocznych, od zachodu 3-kondygnacyjnymi z emporą organową. Pierwotne empory druga i czwarta o balustradach zdobionych obrazami (kwatery zbliżone do kwadratu, rozdzielone kanelowanymi pilasterkami): w górnej kondygnacja to siedemdziesiąt jeden scen ze Starego Testamentu, w dolnej siedemdziesiąt dwie z Nowego Testamentu i Apokalipsy (dzieło malarza Georga Flegla z Kowar, oparte na sztychach). Na dobudowanych, zapewne w 1681 roku, balustradach empor pierwszej i trzeciej dekoracje snycerskie i obrazy, powstałe do ok. 1710 roku. Na pierwszej kondygnacji jest to cykl heraldyczny z tarczami herbowymi na tle pejzażu, kontynuowany na trzeciej, także z przedstawieniami siedzib szlacheckich księstwa świdnicko-jaworskiego. Pozostałe obrazy trzeciej kondygnacji to m.in. sceny biblijne związane z zawodami szewców, tkaczy, krawców. W narożnikach prezbiterium współczesne nowym emporom dwie loże szlacheckie wsparte na słupie. W nawie głównej strop płaski wsparty na przysłoniętych szalowaniem zastrzałach, założony w 1671 roku przez stolarzy z Jawora Hansa RiedelaHansa Streckenbacha. Polichromia wnętrza wykonana w 1671 roku pod kierunkiem Georga Flegla na ścianach, stropach oraz elementach konstrukcyjnych w kolorze niebieskim i białym. W kasetonach stropu nawy głównej ornament; na osłonach zastrzałów festony owocowe, główki i aniołki z Arma Christi; na głowicach filarów głównych motywy roślinne; na listwach działowych stropów i elementach konstrukcyjnych ścian stylizowane pnie palmowe.

Ołtarz architektoniczny, być może wg projektu Albrechta Säbischa, wykonany w 1672 roku przez Michaela Steigera (vel Steudenera) z Kamiennej Góry, z barokowymi rzeźbami Mojżesza i Jana Chrzciciela oraz aniołów, a także akademickim obrazem Modlitwy Chrystusa na Górze Oliwnej, namalowanym w 1855 roku przez Johanna Augusta Wilhelma Sohna (zastąpił pierwotny, Ostatnią Wieczerzą, pędzla Georga Flegla). Ambona 6-boczna, na figurze anioła z figurkami ewangelistów, Mojżesza i Jana Chrzciciela na koszu i balustradzie schodów, wykonana w 1671 roku w pracowni rzeźbiarza legnickiego Mathäusa Knothego, wyżej kopułowy baldachim z latarnią i figurą Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu. Chrzcielnica 8-boczna, ufundowana w 1656 roku przez Georga v. Schweinitza i jego żonę Annę, ze srebrną misą fundowaną w 1694 roku przez mieszczanina jaworskiego Georga Lasera. Pierwotne organy ustawione w 1664 roku i wykonane prze organmistrz Johann Hoferichter, kilkakrotnie przebudowywane, zastąpione w latach 1855-1856 nowym instrumentem z klasycystycznym prospektem, organmistrz Adolf Aleksander Lummert z Wrocławia. Pod stropem zawieszone ozdobne, barokowe kartusze herbowe i godła cechowe. Koło ołtarza portrety duchownych, namalowane w latach 1669-1724 przez malarza Johanna Siegmunda Pirschera. Trzy konfesjonały fundacji mieszkańców Kamiennej Góry, wykonane w 1683 roku, czwarty z 1708 roku z fundacji mieszkańców Jawora (ewangelicy na Śląsku praktykowali spowiedź uszną aż do pocz. XIX wieku). Ława pastorska z 1683 roku z namalowanymi w 1708 roku na balustradzie przedstawieniami trzech Cnót Boskich. W zakrystii ołtarz ufundowany w 1715 roku przez hrabinę v. Hochberg. Na dzwonnicy zachowały się trzy dzwony odlane w 1708 roku w legnickiej ludwisarni Christiana Demmingera, na których płaszczu umieszczono dwugłowego habsburskiego orła i dystychy sławiące cesarza Józefa I.

Zabytek dostępny, godziny zwiedzania na stronie parafii.

Oprac. Grzegorz Grajewski, OT NID we Wrocławiu, 14-10-2016

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  szachulcowe

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.73151, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.74831