Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Jawor - Kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany kościołem Pokoju

Jawor - Kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju

Pomnik Historii 1654 - 1655 Jawor

Adres
Jawor

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. jaworski, gm. Jawor

Kościół Pokoju w Jaworze został uznany za Pomnik Historii w 2017 r.rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 29 marca 2017. 

Kościół Pokoju w Jaworze z racji związku z ważnymi wydarzeniami politycznymi i społecznymi, stanowi istotny materialny dokument dziedzictwa historycznego i kulturowego tak Śląska, jak i Europy.

Został on zbudowany w wyniku ustaleń pokoju westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią. Ustalenia traktatu oznaczały faktyczną likwidację organizacji Kościoła ewangelickiego na terenach śląskich księstw dziedzicznych bezpośrednio zależnych od katolickiego cesarza Habsburga. Ewangelicy, którzy stanowili na tym obszarze większość ludności, zostali pozbawieni dotychczasowej wolności religijnej i utracili niemal wszystkie swoje świątynie. Jedynie dzięki interwencji dyplomacji szwedzkiej dopuszczono możliwość budowy trzech kościołów, w nietrwałej konstrukcji szkieletowej: w Głogowie (niezachowany), Jaworze i Świdnicy.

Kościół Pokoju w Jaworze, razem z kościołem Pokoju w Świdnicy, są największymi barokowymi budynkami sakralnymi w Europie wzniesionymi w konstrukcji szkieletowej, które ze względu na techniczne skomplikowanie i wielkość, należy uznać za pionierskie i unikatowe. Forma budynku jest efektem próby pogodzenia niezwykle surowych warunków zawartych w pozwoleniu na budowę (lokalizacja poza granicami miasta na terenie ściśle wyznaczonym przez urzędników cesarskich, użycie jako materiału drewna i gliny, budowa w ciągu roku, zakaz wznoszenia wieży) z oczekiwaniami bardzo licznej społeczności ewangelików. Powstały z tradycyjnych, nietrwałych materiałów monumentalny kościół, jest dowodem niezwykłych umiejętności technicznych oraz rzemieślniczych.

W kościele Pokoju w Jaworze zachowała się bogata dekoracja wnętrza, wartościowa pod względem artystycznym i historycznym jako świadectwo współistnienia sztuki baroku i teologii luterańskiej oraz ilustracja ówczesnej hierarchii społecznej.

Zabytek zachował w pełni autentyczność formy, na którą składa się bryła, system konstrukcji oraz użyte materiały. Wszystkie później dodane elementy architektoniczne (empory, loże rodowe i cechowe), a także dekoracja wnętrza i wyposażenie, wpisują się w pierwotną formę świątyni i tworzą spójną artystycznie całość.

Podkreśleniem wartości kościoła Pokoju w Jaworze jest wpis - wraz z kościołem Pokoju w Świdnicy - na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, którego dokonano w 2001 r. (dec. CONF 208 X.A).

Historia

Teren pod budowę nowego kościoła ewangelickiego w Jaworze, drugiego z trzech kościołów Pokoju na Śląsku, wytyczono 26 września 1652 r. przed Bramą Złotoryjską. Tuż po tej dacie wzniesiono szopę pełniącą rolę tymczasowego kościoła oraz rozpoczęto kolektę dla zgromadzenia niezbędnych funduszy.

Budowę przeprowadzono w latach 1654-1655, według projektu architekta i inżyniera fortecznego Albrechta von Säbischa, przez miejscowego mistrza ciesielskiego Andreasa Gampera (vel Kempnera). Kamień węgielny położono 24 kwietnia 1654 r., 30 września 1655 r. zakończono kładzenie gontu na dachu. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w czwartą niedzielę adwentu 1655 r. Wówczas kościół otrzymał wezwanie Ducha Świętego. Następnie rozpoczęto trwający ponad sto lat proces wyposażania wnętrza. Około 1680 r. wbudowano w nawach bocznych dodatkowe dwie kondygnacje empor, zwiększając w ten sposób liczbę miejsc, bez konieczności zmiany systemu konstrukcyjnego. W 1708 r., na mocy ustaleń zawartej rok wcześniej w Altranstädt ugody pomiędzy cesarzem Józefem I Habsburgiem a królem szwedzkim Karolem XII, wzniesiono przy kościele Pokoju dzwonnicę. W tym samym roku wybudowano szkołę parafialną oraz nową, większą plebanię dla czterech duchownych.

Obchodzony w 1855 r. jubileusz 200-lecia kościoła połączono z renowacją całego wnętrza. Prawdopodobnie wówczas na ścianach kościoła umieszczono przeniesione z cmentarza kamienne epitafia. Kolejny jubileusz obchodzony w 1906 r. stał się pretekstem do ponownego odnowienia wnętrza i przemurowania dolnej części zmurszałej konstrukcji ściany północnej.

Po 1945 r. w Jaworze pozostała mała ewangelicka wspólnota niemiecka i niewielka polska, do której pastor dojeżdżał z Legnicy. Formalnie parafia ewangelicka została utworzona dopiero w 1988 r.

Opis

Kościół położony jest w zachodniej części miasta, na przedpolu dawnych, średniowiecznych murów obronnych. Otaczał go cmentarz, który przekształcono w park miejski zwany Parkiem Pokoju.

Barokowy kościół wzniesiono w konstrukcji szachulcowej, na ceglanej podmurówce, w formie trójnawowej bazyliki na planie prostokąta, zamkniętej trójkątnie. Od północy do świątyni przylega zakrystia (służąca także jako kaplica chrztów), od południa - kwadratowa wieża dzwonnicy kryta cebulastym hełmem z latarnią, wzmocniona dołem dwiema masywnymi szkarpami. Nawa główna przekryta jest dachem dwuspadowym, nawy boczne -dachami pulpitowymi. W przyziemiu wieży znajduje się barokowy portal - wtórne reprezentacyjne wejście do kościoła.

Wnętrze nawy głównej otoczone jest z trzech stron emporami: czterokondygnacyjnymi w nawach bocznych oraz trójkondygnacyjnymi z emporą organową od zachodu. Pierwotne empory - druga i czwarta - mają balustrady zdobione obrazami: w górnej kondygnacji to siedemdziesiąt jeden scen ze Starego Testamentu, w dolnej siedemdziesiąt dwie z Nowego Testamentu i Apokalipsy. Na dobudowanych, zapewne w 1681 r., balustradach empor pierwszej i trzeciej do ok. 1710 r. umieszczono dekoracje snycerskie i obrazy: na pierwszej kondygnacji cykl heraldyczny z tarczami herbowymi na tle pejzażu, kontynuowany na trzeciej, także z przedstawieniami siedzib szlacheckich księstwa świdnicko-jaworskiego. Pozostałe obrazy trzeciej kondygnacji to m.in. sceny biblijne związane z zawodami szewców, tkaczy, krawców. W narożnikach prezbiterium znajdują się współczesne nowym emporom dwie loże szlacheckie wsparte na słupie. Na ścianach, stropach oraz elementach konstrukcyjnych wnętrza w 1671 r. wykonano polichromię w kolorze niebieskim i białym. Dekoracje przedstawiają główki i aniołki z Arma Christi, festony owocowe, ornamenty, motywy roślinne, stylizowane pnie palmowe.

Na bogate wyposażenie kościoła składają się przede wszystkim: ołtarz architektoniczny (być może projektu Albrechta Säbischa, 1672 r.) z barokowymi rzeźbami Mojżesza i Jana Chrzciciela oraz aniołów, a także akademickim obrazem Modlitwy Chrystusa na Górze Oliwnej (1855 r.), sześcioboczna ambona na figurze anioła, z figurkami ewangelistów, Mojżesza i Jana Chrzciciela na koszu i balustradzie schodów (pracownia rzeźbiarza legnickiego Mathäusa Knothego, 1671 r.), ośmioboczna chrzcielnica (fund. 1656 r.) ze srebrną misą (fund. 1694 r.) oraz organy z klasycystycznym prospektem z lat 1855-1856 (organmistrz Adolf Aleksander Lummert z Wrocławia). Pod stropem zawieszone zostały ozdobne barokowe kartusze herbowe i godła cechowe, a w pobliżu ołtarza - portrety duchownych namalowane w latach 1669-1724 przez malarza Johanna Siegmunda Pirschera. Wyposażenia kościoła dopełniają konfesjonały (ewangelicy na Śląsku praktykowali spowiedź uszną aż do pocz. XIX wieku): trzy fundacji mieszkańców Kamiennej Góry wykonane w 1683 r. oraz jeden fundacji mieszkańców Jawora z 1708 r., a także ława pastorska z 1683 r. z przedstawieniami trzech Cnót Boskich namalowanymi w 1708 r. na balustradzie.

Na dzwonnicy zachowały się trzy dzwony odlane w 1708 r. w legnickiej ludwisarni Christiana Demmingera, na których płaszczu umieszczono dwugłowego habsburskiego orła i dystychy sławiące cesarza Józefa I.

 

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_PH.15186