Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dawne kolegium jezuickie św. Jana - Zabytek.pl

dawne kolegium jezuickie św. Jana


budynek użyteczności publicznej 1580 - 1609 Jarosław

Adres
Jarosław, Plac Skargi 3

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. jarosławski, gm. Jarosław (gm. miejska)

Zespół kolegiacki Jezuitów w Jarosławiu to najstarszy zachowany kompleks jezuicki w Polsce.

Plany obiektu, będące dziełem architekta Józefa Brizio, powstały wkrótce po rozpoczęciu budowy kościoła Il Gesu - rzymskiej jednostki macierzystej Towarzystwa Jezusowego. Pomimo licznych przekształceń, w jarosławskiej świątyni wpływy Il Gesu są bardzo wyraźne tak w rozwiązaniach przestrzennych (syntezie budowli centralnej i podłużnej, wprowadzeniu pozornego transeptu, krótkiej, szerokiej nawy, takiegoż prezbiterium, redukcji naw bocznych do rzędów kaplic połączonych przejściem czy likwidacji łuku tęczowego wydzielającego prezbiterium) jak i rozwiązaniach plastycznych elewacji frontowej tworzących ostre kontrasty światłocieniowe.

Historia

Kolegium Jezuitów zostało ufundowane w 1571 r. przez właścicielkę Jarosławia Zofię Kostkę. Murowany budynek kolegium zaczęto wznosić w 1580 r. a kościół w 1582 r. Pracami kierował Józef Brizio, który najprawdopodobniej był także projektantem wznoszonego kompleksu. Konsekracja świątyni pw. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty nastąpiła 24.04.1594 r. Budowę czteroskrzydłowego, piętrowego kolegium z otwartymi krużgankami ukończono w 1599 r. Kompleks zajął całą pn. część wzgórza staromiejskiego. W 1600 r. w mieście wybuchł pożar, niszcząc mocno dwa skrzydła dopiero co ukończonego gmachu kolegium oraz dach kościoła. Odbudowę przeprowadzono w latach 1605-1609 wznosząc ponadto szereg innych budowli, m. in. wieżę zegarową przy budynku kolegium. Remonty przy kościele przeprowadzono w latach 1616-1619, a latach 1620-1624 wzniesiono kopułowe kaplice boczne, które dodatkowo miały wspierać nadwątlone mury kościoła. Odbudowę i przebudowę projektował Giacomo Briano. W 1625 r. wybuchł kolejny pożar niszcząc także kolegium jezuickie. Spłonęły dachy kościoła i kolegium, uszkodzeniu uległo sklepienie kościoła, a pomieszczenia szkolne zostały wypalone. Budynki zostały odbudowane w latach 1625-1628 (m. in. odbudowano fasadę kościoła i przypuszczalnie dobudowano do niej kruchtę). W 1671 r. rektorem kolegium został architekt jezuicki Bartłomiej Wąsowski. Wówczas cały kompleks został ufortyfikowany, a w samym kolegium zamurowano krużganki na parterze i przeszklono na piętrze. W 1723 r. wzniesiono nową wieżę na kościele. W 1732 r. zamówiono u rzeźbiarza Tomasza Huttera kamienne rzeźby świętych (głównie jezuickich), które zostały ustawione na postumentach przed kościołem. W 1773 r., tuż po I rozbiorze Rzeczypospolitej, nastąpiła kasata Zakonu Towarzystwa Jezusowego. W kościele pojezuickim Austriacy urządzili magazyn, a w kolegium kancelarię poborową i koszary wojskowe. W 1804 r., po likwidacji gotyckiego kościoła Wszystkich Świętych, jarosławskim kościołem farnym stała się pojezuicka świątynia, którą konsekrowano pw. Bożego Ciała. W 1862 r. świątynię doszczętnie strawił pożar. Odbudowano ją w latach 1862-1863 i już pod k. 1863 r. konsekrowano. W 1912 r. wnętrze pokryto polichromią wykonaną przez lwowskiego malarza Leonarda Winterowskiego. W 1914 r. podczas działań wojennych spłonął budynek dawnego kolegium. Po wojnie, w latach 1921-1923 rozebrano trzy skrzydła klasztorne, pozostawiając jedynie zachodnie - dawny, jezuicki budynek szkolny - urządzając w nim plebanię. W 1924 r. rozebrano przęsło dawnego kolegium, które połączone było z kościołem, a w 1928 r. wyburzono starą zakrystię i wzniesiono nową.

Opis

Zespół usytuowany jest w północno-wschodniej części wzgórza miejskiego, za zabudową północnej pierzei rynkowej. Przed zespołem obszerny plac ograniczony od wsch. budynkiem dawnego kolegium jezuickiego, od północnego-wschodu budynkiem kościoła, a od zach. budynkiem gimnazjum z XIX w. Południowo-zachodnie naroże dawnego zespołu zamyka mur z bramą.

Kościół orientowany, o wczesnobarokowych cechach stylowych, złożony z jednoprzęsłowego prezbiterium zamkniętego półkolistą absydą, oraz trójnawowego, dwuprzęsłowego korpusu (w zasadzie jest to budowla wzniesiona na planie krzyża greckiego, jednonawowa z transeptem i bocznymi kaplicami kopułowymi dostawionymi po bokach jednoprzęsłowej nawy). Od zachodu na całej szerokości korpusu dostawiona jest prostokątna kruchta i kaplica przedzielone klatką schodową na chór. Do prezbiterium od pd. przylegają prostokątne pomieszczenia kruchty, dawnej zakrystii i skarbca. Do dawnej zakrystii i skarbca od wsch. przylega nowsza zakrystia na planie pięcioboku. Bryła kościoła jest stosunkowo zwarta, ale malownicza, urozmaicona rzeźbiarsko ukształtowanymi elewacjami, bardzo bogatym detalem architektonicznym z wyraźnym rysunkiem podziałów wertykalnych (zdwojone pilastry, półkolumny) i horyzontalnych (podziały na kondygnacje, bardzo bogato profilowane gzymsy). Tę malowniczość wzbogaca zróżnicowana wysokość poszczególnych członów świątyni - najwyższej nawy z transeptem krytych dachami dwuspadowymi, z ażurową, pokaźną sygnaturką w centralnej części kościoła, niższych, dwukondygnacyjnych kaplic i jednokondygnacyjnej zakrystii krytych kopułami z latarniami, dwukondygnacyjnej kruchty o dachu jednospadowym. Dopełnieniem tej gry planów i światłocieni są kamienne, dynamiczne figury świętych ustawione na wysokich postumentach, będących jednocześnie elementami ogrodzenia wyznaczającego plac przykościelny. Kościół jest budowlą murowaną z cegły, zewnątrz i we wnętrzu otynkowaną. Dachy pokryte są blachą miedzianą. We wnętrzu sklepienia kolebkowe z lunetami na gurtach (przęsła nawy głównej i prezbiterium) kolebkowe z lunetami (przęsła transeptu, kaplicy i kruchty zach.) kolebką (kruchta wsch. i dawna zakrystia) oraz kopułami (kaplice boczne i nowa zakrystia) kopułami. Na przecięciu przęsła nawy i transeptu znajdują się potężne filary. Ściany rozczłonkowane są pilastrami o kapitelach korynckich. Gzyms wieńczący bogato profilowany, gierowany. Przy ścianie zachodniej nawy znajduje się chór muzyczny z drewnianą balustradą tralkową. Ściany, sklepienia i podniebia kopuł pokryte są polichromią figuralno-ornamentalną z 1912 r. Wyposażenie pochodzi głównie z czasu po pożarze w 1862 r. (ołtarze boczne z II poł. XIX w., stalle - 1938 r., ołtarz główny - 1956 r.)

Pozostałością dawnego czteroskrzydłowego kolegium jezuickiego jest budynek plebanii i kancelarii parafialnej (skrzydła zach. mieszczącego szkołę) wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta. Jest to budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, kryty dachem dwuspadowym. Bryła budynku jest zwarta. Elewacja frontowa (zach.) artykułowana jest pilastrami, których głowice tworzy gierowanie gzymsu międzykondygnacyjnego i wieńczącego. Ściana elewacji tylnej podparta jest czterema skarpami, w jej części pd. widoczne trzy arkady dawnych krużganków. Na piętrze wzdłuż całej elewacji znajduje się zadaszony ganek wsparty na drewnianych słupach. Elewacje boczne wieńczą trójkątne, wolutowe szczyty. W narożniku południowo-wschodnim do budynku przylega pięciokondygnacyjna wieża na planie kwadratu. Kondygnacje powyżej drugiej wzniesione są na planie ośmioboku. Ścianki ostatniej kondygnacji dekorowane są płycinami. Wieżę kryje łamany hełm kryty blachą miedzianą.

Dostęp do obiektu ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrz po wcześniejszym kontakcie telefonicznym.

Oprac. Beata Kuman, 10.12.2014 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.12654, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.188814