W architekturze świątyni widoczne są wpływy twórczości zamojskiego architekta Jana Michała Linka. Jego znaczenie podnosi również fakt, że kościół ten zaopatrzony w otwory strzelnicze, jako prawdopodobna świątynia inkastelowana, pełnił dodatkowo funkcję obronną w systemie umocnień Jarosławia.

Historia

Obecna świątynia powstała w miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy pw. św. Krzyża, w miejscu gdzie znajdował się dom dla ubogich i chorych. Kościół pw. św. Ducha został wybudowany w 1689 roku. W 1788 r. władze austriackie zamknęły go i sprzedały razem z towarzyszącą mu zabudową. Kościół kupił Wojciech Horodyski, właściciel podprzemyskiej Żurawicy, płacąc za niego 346 złotych reńskich. Po zakupie przekazał świątynię swojemu plebanowi, który następnie odsprzedał budowlę Katarzynie Wadson-Litzke. Była ona wdową po pastorze, a zakupiony kościół przekazała w 1796 r. na rzecz jarosławskiej parafii protestanckiej, która powstała w mieście już w 1780 r. Świątynia służyła głównie żołnierzom służącym w jarosławskim garnizonie. W ramach przystosowania kościoła na zbór usunięto sygnaturkę oraz większość wyposażenia pozostawiając jeden ołtarz, a znajdujący się w kościele obraz MB przeniesiono do witryny umieszczonej na pd. elewacji kościoła. W 1915 r. zbór odwiedził cesarz Wilhelm II Hohenzollern. W 1945 r. budowla ponownie stała się świątynią rzymsko-katolicka.

Opis

Kościół zlokalizowany poza murami miasta, na zachód od nich, przy trakcie do Krakowa. Obecnie jest to ul. Grunwaldzka, a orientowana świątynia założona jest po północnej stronie ulicy i równolegle do niej; na osi południowy-zachód północny-wschód Zajmuje niewielką działkę w zwartej zabudowie. Fasada jest oddalona o ok. 2 m od poprzedzającej ją kamienicy, a prezbiterium prawie przylega do następnej.

Kościół barokowy, jednonawowy. Nawa na rzucie zbliżonym do kwadratu dostępna jest poprzez wejścia w ścianie zachodniej i południowej (od strony ulicy). Do jej wschodniej części południowej ściany dostawiona niewielka kapliczka. Prezbiterium węższe od nawy, o zakończeniu zbliżonym do półkolistego. Od płnocy przylega do niego zakrystia. Bryła świątyni składa się z nawy i prezbiterium o równej wysokości ścian. Nad nawą dach wysoki, dwuspadowy, a nad prezbiterium dach niższy, dwuspadowy przechodzący w półstożkowy. Do wschodniej krawędzi południowej ściany nawy dostawiono przybudówkę w formie przeskalowanej, słupowej, dwukondygnacyjnej kapliczki, niewiele niższej od korony ścian nawy, przekrytej dwuspadowym daszkiem. Najniższym elementem bryły kościoła jest zakrystia przekryta dachem pulpitowym. Kościół został wymurowany z cegły i obustronnie otynkowany.

Elewacje świątyni zwieńczone są belkowaniem z niewielkimi otworami okiennymi i wydatnym gzymsem. Większość otworów okiennych i drzwiowy (południowy) obramionych profilowanymi opaskami. Nad otworami okiennymi trójkątne naczółki, a nad otworem drzwiowym pd. naczółek segmentowy. Elewacja frontowa (zachodnia) trójkondygnacyjna, gdzie trzecia, górna, węższa kondygnacja ograniczona spływami wolutowymi i zwieńczona trójkątnym tympanonem. W ścianie wschodniej dolnej części południowej przybudówki znajduje się wejście na schody prowadzące do mieszczącej się w drugiej kondygnacji dużej wnęki. Górna kondygnacja w formie eadiculi z głęboką i wysoką wnęką mieszczącą kopię wizerunku MB z Dzieciątkiem (oryginał wewnątrz kościoła) zwieńczona tympanonem. Nawa i prezbiterium zostały przesklepione kolebką z lunetami. Nawa otwarta na prezbiterium wysokim łukiem tęczowym. Nad zach. wejściem nadwieszony chór muzyczny (współczesny żelbetowy). Z zabytkowego wyposażenia można wymienić barokowy ołtarz główny (XVII w.) z obrazem Ukrzyżowanie (1 ćw. XVII w.), obraz MB z Dzieciątkiem (XVII w.) oraz późniejsze organy (1893 r.) powstałe w firmie Gebrüder Rieger.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Beata Kuman, 11.12.2014 r.