Historia

Dom mieszczański – Kamienica Orsettich – wzniesiony został ok. 1570 r. jako murowany (w miejscu domu drewnianego), parterowy, z sienią przejazdową na osi, dwoma sklepami po bokach, oficyną w podwórzu oraz drewnianym podcieniem. Początkowo należał do Jana Raczkowskiego, a od 1585 r. aptekarza Stanisława Smiszowica. Podczas pożarów miasta w 1600 i 1625 r. uległ zniszczeniu lecz użytkowany był przez przejezdnych kupców (tzw. creditorów”) wynajmujących lokale na jarosławskie jarmarki i do przechowywania towarów przez cały rok.  W 1633 r. dom zakupił włoski kupiec Wilchelm Orsetti, który za nakazem właścicielki miasta księżnej Anny Ostrogskiej wyremontował i rozbudował go „ad civitatis ornamentum et utylitatem”  nadając charakter bogatej kamienicy mieszczańskiej (1646 r.). Dwukondygnacyjna, z arkadowymi podcieniami, grzebieniem attyki oraz bogatym wystrojem wewnętrznym (belkowym stropem modrzewiowym w wielkiej izbie i malowidłami ściennymi) przetrwała niemal w niezmienionej formie do dnia dzisiejszego. W 1 poł. XVIII w. należała przez pewien okres do cienionego rzeźbiarza baroku Thomasa Huttera. Poddawana była remontom wielokrotnie, w znaczącym zakresie w okresie międzywojennym. Do 1945 r. pozostawała w rękach prywatnych, od tamtego czasu stanowi siedzibę Muzeum „Kamienica Orsettich”. W 1955 r. wykonano najpilniejsze prace we wnętrzach przyziemia kamienicy, w l. 1960-70 remont kapitalny łącznie z nadbudówką III kondygnacji na pokoje biurowe, pracownie i magazyny. Od 2003 r. prowadzone są sukcesywnie prace remontowe i konserwatorskie, wykonano osuszanie i podbicie fundamentów, remont elewacji, przebudowę dachu, wymianę stolarki okiennej, konserwację części malowideł ściennych i zabytkowych tynków.  Prace we wnętrzach są kontynuowane.

Opis

Kamienica Orsettich usytuowana jest na rogu pd.-wsch. pierzei Rynku, u wylotu ul. Trybunalskiej. Wybudowana została w stylu późnego renesansu, na wydłużonym, nieregularnym rzucie, jako dwutraktowa ze sklepionym podcieniem od frontu i trzema traktami wzdłużnymi w zasadniczym korpusie, połączonym wąskim łącznikiem z oficyną w głębi działki. Jest to kamienica dwukondygnacyjna, podpiwniczona, z trójarkadowym podcieniem od frontu i oszkarpowanymi filarami w narożach. Zwieńczona została dwupoziomowym grzebieniem architektonicznej attyki w postaci sterczyn opartych na ściance z arkadowaniem rozczłonkowanym pilastrami. Zajmuje ona ponad 1/3 wysokości budynku. Arkady podcienia ujęte opaskami oddzielone są od górnej, czteroosiowej kondygnacji profilowanym gzymsem. Prostokątne otwory okienne ozdobione zostały także opaskami oraz trójkątnymi naczółkami z rozetą w polu. Elewacja od strony ul. Trybunalskiej jest czteroosiowa, niesymetryczna, z arkadą otwartą na podcień oraz wejściem bocznym do klatki schodowej prowadzącej na piętro, przylegającej od dziedzińca. Elewacja zdobiona jest analogicznie do frontowej. Elewacja boczna od pn.-wsch. jest gładka, pierwotnie przylegał do niej podcień kamienicy Rynek 5 (zw. Attavantich) przebudowanej w XIX w. Tylna elewacja kamienicy i elewacje oficyny są również gładkie. Do jej wnętrza prowadzi wejście usytuowane w osi podcienia, otwarte do szerokiej sieni sklepionej kolebą z lunetami. Po bokach występują po dwa pomieszczenia kryte sklepieniami krzyżowymi. W łączniku do oficyny znajduje się klatka schodowa prowadząca na piętro. Układ wnętrz na piętrze jest analogiczny jak na parterze, lecz w partii nad podcieniem są one wyniesione o kilka stopni. Dwukondygnacyjna oficyna mieści na parterze wielką izbę krytą modrzewiowym stropem gęstobelkowym. Prowadzi do niej kamienny portal z XVII w., przeniesiony z kamienicy przy ul. Grodzkiej 3. Doświetlona jest ona dwoma oknami ujętymi półkolumnami i ozdobiona malowidłami ściennymi z XVII w. (zachowanymi fragmentarycznie). W pomieszczeniach górnej kondygnacji zachowały się dekoracje malarskie ścian z XVII i XVIII w. Wnętrza służą muzealnej ekspozycji obrazującej wyposażenie i wystrój mieszczańskich domów a także historię miasta.

Dostęp do zabytku ograniczony. Wnętrze dostępne podczas zwiedzania muzeum oraz po uzgodnieniu.

Oprac. Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 12.10.2017 r.