Powstał wg projektu uznanego architekta Teodora Talowskiego i ma duże walory artystyczne. Świadczy także o prężnym działaniu tej organizacji w Jarosławiu. Budynek „Sokoła” jest również jednym z ważniejszych przykładów obiektu użyteczności publicznej w mieście oraz ważnym elementem wnętrza pl. Mickiewicza.

Historia

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Jarosławiu powstało w 1889 r. Już w 1892 r. rozpoczęto działania mające na celu budowę własnej siedziby. W 1899 r. powstał projekt sokolni autorstwa arch. Teodora Talowskiego, w tym samym roku rozpoczęto prace budowlane pod kierunkiem inż. Piotra Kopystyńskiego. Pod koniec 1900 r. budynek został ukończony. Ok. 1910 r. ze względu na duży dług związany z budową obiektu jego piętro zaadoptowano na mieszania oraz rozpoczęto działalność kinematograficzną. W czasie I w. św. sokolnia była zajęta przez wojska austriackie, rosyjskie; mieścił się w niej również szpital. Po II w. św. budynek został zawłaszczony przez nową władzę - mieścił kino, był siedzibą „Jarosławskiego Klubu Sportowego”. Pomimo usilnych starań Towarzystwo nie odzyskało już budynku, a w 1947 r. ono samo zostało zlikwidowane. Budynek „Sokoła” stał się własnością państwową i siedzibą Jarosławskiego Domu Kultury - ob. Miejski Ośrodek Kultury. W l. 70. XX w. przeprowadzono adaptację z dostosowaniem budynku do funkcji Domu Kultury (m.in. zamurowano taras oraz całkowicie wymieniono wyposażenie).

Opis

Budynek Sokoła został wybudowany w zach. cz. niewielkiego pl. Mickiewicza, znajdującego się w ciągu głównej drogi przebiegającej przez Jarosław. Otoczony drogami: od pn. pl. Mickiewicza, od zach. ul. Sikorskiego, od pd. i wsch. niewielka droga wewnętrzna. Budynek o stylistyce eklektycznej/historyzującej. Założony na planie prostokąta, z głównym wejściem w ścianie wschodniej. Większą część przyziemia zajmuje sala widowiskowa ze sceną w pd.-zach. narożniku. Sokolnia jest dwukondygnacyjna z podpiwniczeniem. Budynek charakteryzuje się zwartą bryłą urozmaicaną ryzalitami elewacjach zach., pn. i wsch., przekrytą dachem polskim, nad ryzalitami trójspadowymi, a nad sceną płaskim. Dolne połacie dachu polskiego i dachy nad ryzalitami pokryte zostały trójbarwnymi dachówkami ułożonymi w dekoracyjny deseń. Pierwotnie w bryle wyróżniał się ryzalit w pn. cz. zach. elewacji, do którego od pd. dostawiona była niższa przybudówka mieszcząca scenę, a nad nią przekryty taras. Po obmurowaniu tarasu ta różnica została zniwelowana. Obiekt został wymurowany z cegły, o elewacjach w większości otynkowanych, a w części ceglanych. Brak informacji o konstrukcji stropów. Elewacją frontową jest elewacja pn., natomiast główne wejście znajduje się w elewacji wsch. Elewacje na wysokim cokole. Parter o dekoracji pasowej, z klińcami nad otworami. Elewacje piętra ceglane o tynkowanych dekoracjach pasowych, zwieńczone wydatnym gzymsem z fryzem arkadkowym. Inaczej opracowana elewacje pd. i sceny - całe pokryte dekoracją pasową. Elewacja frontowa zaakcentowana centralnym ryzalitem dekorowanym półkoliście zakończoną płyciną, w której zwieńczeniu umieszczono duży, płaskorzeźbiony herb Jarosławia. Ryzalit w II kondygnacji ramowany przez kamienne półkolumny. Całość zwieńczona szczytem w formie zdwojonej wimpergi dekorowanej sterczynami, płaskorzeźbioną tarczą z orłem oraz rzeźbą uskrzydlonego mężczyzny w zwieńczeniu - symbolu tężyzny fizycznej. Podobnie zaprojektowany został ryzalit w pn. cz. zach. elewacji - także z herbem Jarosławia, powyżej z herbem Pogoni, a w zwieńczeniu ustawiono rzeźbę wznoszącego się orła. Elewację wsch. zdobi masywny, trójosiowy ryzalit, z wejściem na osi; którego osie zwieńczone są wimpergowymi szczytami. Szczyt środkowy wyższy i z napisem: POLSKIE / TOWARZYSTWO / GIMNASTYCZNE / ”SOKÓŁ”.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz, częściowo wewnątrz. Ewentualna możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bartosz Podubny, OT NID w Rzeszowie, 08-07-2015 r.