Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

biblioteka - Zabytek.pl

biblioteka


budynek użyteczności publicznej pocz. XX w. Jarosław

Adres
Jarosław, Hetmana Jana Tarnowskiego 1

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. jarosławski, gm. Jarosław (gm. miejska)

Gmach stanowi zamknięcie osi widokowej z głównego wjazdu do miasta od strony Przemyśla.

Wyróżnia go potężna, prosta bryła o bogatym neoklasycystycznym wystroju elewacji.

Historia

Gmach Towarzystwa „Jad Charyjcym”, czyli „Zręczna Dłoń” powstał staraniem rękodzielników żydowskich, przy dużym zaangażowaniu Izraela Nagelsteina – pierwszego prezesa towarzystwa, finansisty oraz Salo Rossbergera – prezesa z czasów budowy obiektu, dra nauk medycznych i radnego miasta Jarosławia. W 1902 r. towarzystwo otrzymało od gminy plac pod budowę „domu własnego” o pow. ok. 200 m2, ale dopiero po kilku latach gromadzenia środków finansowych, w dniu 18 sierpnia 1911 r., odbyła się uroczystość położenia kamienia węgielnego. Budowę gmachu, według projektu inż. Samuela Kornmana, ukończono w 1912 r. Ponieważ towarzystwo zajmowało się poza organizacją spotkań i wydarzeń kulturalnych również udzielaniem pożyczek, przyznawaniem zapomóg, zakupem papierów wartościowych i świadczeniem innych usług, w budynku poza obszerną salę widowiskową z zapleczem, mieściły się: Związek Kredytowy dla drobnego handlu i przemysłu, sala na modlitwę, do nauki hebrajskiego, do ćwiczeń dla Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego „Dror”, czytelnia i biblioteka, biuro pośrednictwa pracy, spółka rzemieślnicza oraz ochronka dla biednych dzieci i herbaciarnia. Na krótko, w 1944 r., budynek pełnił funkcję szpitala dla żołnierzy radzieckich. Po II wojnie światowej przeznaczony został na siedzibę Domu Kultury, w l. 50. XX w. na siedzibę Powiatowego Ogniska Baletowego im. Lidii Nartowskiej, a od 1970 r. także na siedzibę Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. W latach 70. XX w. przeprowadzono remont obiektu obejmujący wzmocnienie elementów więźby dachowej oraz konstrukcji stropów, wykonanie instalacji centralnego ogrzewania, adaptację wnętrza na potrzeby ogniska baletowego poprzez likwidację amfiteatralnego poziomu podłogi dawnej sali teatralnej i zabudowę balkonów z przeznaczeniem na magazyny. W latach 80. XX w. wykonano prace remontowe elewacji zewnętrznych. W 2006 r. gmach przeszedł na własność Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie. W 2016 r. zakupiony został przez Starostwo Powiatowe w Jarosławiu.

Opis

Gmach usytuowany jest przy ul. Hetmana Jana Tarnowskiego, bezpośrednio przy skarpie miejskiej – linii przebiegu dawnych obwarowań miejskich, na zamknięciu osi głównego wjazdu z Przemyśla do Jarosławia. Jest to budynek dwukondygnacyjny, o zwartej bryle i neoklasycystycznym wystroju elewacji, murowany z cegły i otynkowany. Założony został na rzucie prostokąta z mocno wysuniętym ryzalitem na elewacji tylnej. Frontową, siedmioosiową, elewację wyróżnia płytki ryzalit trójosiowy zwieńczony trójkątnym szczytem, flankowany zdwojonymi pilastrami. Parter z głównym wejściem na osi środkowej rozczłonkowany został jońskimi pilastrami i oddzielony od piętra gzymsem międzykondygnacyjnym. Górną kondygnację, wyższą od dolnej, przeprutą wysokimi, półkoliście zamkniętymi oknami w opaskach z kluczem zdobią korynckie pilastry dźwigające gładki fryz. Ponad oknami, na wysokości kapiteli wprowadzono girlandy kwiatowo-owocowe z kokardami. Podokienne płyciny wypełniono tralkowymi balustradami. Elewację oraz szczyt zamknięto gzymsem kostkowym, po bokach szczytu ustawiono sterczyny, a na jego osi postument z datą 1912. Elewacje boczne są analogiczne, czteroosiowe, rozczłonkowane blendami na kształt okien w elewacji frontowej. Po dwa okna wprowadzono tylko w parterze, z tą różnicą, że na zach. ścianie zabezpieczone są one ozdobnymi kratami (materialne świadectwo funkcjonowania związku kredytowego). Elewację tylną z ryzalitem zamkniętym szczytem ozdobiono kostkowym fryzem, podobnie jak od frontu. Boczne partie elewacji ujęto w narożach pilastrami. Przy ścianie od strony wsch. wybudowano pomost prowadzący do wejścia w ryzalicie, przy ścianie od zach. dobudówkę z wejściem. Układ wnętrza jest trójosiowy i dwutraktowy. Na osi korytarz ze schodkami prowadzącymi do hallu oraz wejściami do bocznych pomieszczeń frontowych. Wyjście z hallu prowadzi na klatkę schodową oraz do pomieszczeń  w drugim trakcie. Na piętrze znajduje się sala „teatralna” ze sceną od zach. oraz z  balkonami na ścianie pn. i wsch. Z pierwotnego wystroju na uwagę zasługuje przede wszystkim oryginalna stolarka okienna łącznie z kratami w oknach parteru od zach.

Dostęp do zabytku ograniczony. Zabytek nieużytkowany, dostępny zewnątrz.

Opr. Jadwiga Stęchły, NID OT w Rzeszowie, 12-02-2018 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.15595, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.190045