Historia

Na wyniosłym wzniesieniu, położonym na zachodnim skraju Jabłonowa, począwszy od średniowiecza wznosiły się kolejne dwory kolejnych właścicieli tej wsi (od 1962 roku miasta). W 1845 roku tutejszy majątek przeszedł w ręce Stefana Narzymskiego herbu Dołęga (1807-1868) i jego żony Otolii z Karwatów herbu Murdelio (1815-1867). Z ich to inicjatywy w latach 1854-1859 powstał neogotycki pałac jabłonowski. Autorem projektu tej budowli był berliński architekt Friedrich August Stueler, uczeń Karla Friedricha Schinkla. Nadzór nad pracami budowlanymi sprawował architekt Karl Lorenz. Pałac zdewastowano i ograbiono w latach 1914-1920, gdyż na początku I wojny światowej zajęło go wojsko niemieckie, później zaś stacjonował w nim miejscowy Grenzschutz. W 1931 roku ówczesna właścicielka, Helena Narzymska, sprzedała majątek i rezydencję w Jabłonowie Państwowemu Bankowi Rolnemu w Warszawie. Dwa lata później, na mocy umowy z tymże bankiem, w posiadanie pałacu weszło Zgromadzenie Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, które ustanowiło w nim swój dom generalny. Pałac zaadaptowano na klasztor. Na początku II wojny światowej siostry zostały wysiedlone, a od listopada 1939 do czerwca 1943 roku w pałacu funkcjonował wysiedleńczy obóz zniemczenia. Na potrzeby obozu wyburzono ściany odgradzające cele sióstr, tworząc większe pomieszczenia. Po likwidacji obozu miejsce więźniów zajął Wehrmacht, po nim zaś, w lutym 1945 roku, wprowadziło się tu na krótko rosyjskie NKWD. Siostry pasterki powróciły jeszcze w tym samym miesiącu i rozpoczęły konieczne naprawy, trwające przez kilka następnych lat. Następny remont obiektu przeprowadzono w 1958 roku.

Opis

Neogotycki pałac, wzbogacony elementami neoromańskimi i neorenesansowymi, jest ceglany, otynkowany, piętrowy, na wysokich suterenach. Obiekt powstał na rzucie nieregularnym, z elewacją frontową od strony zachodniej, wieloboczną częścią centralną, z czterema wielokondygnacyjnymi wieżami oraz trzema pawilonami połączonymi półkolistym murem kurtynowym od strony północnej. Prostokątny korpus główny ma trójboczny ryzalit pośrodku elewacji frontowej. Po obu jej bokach wznoszą się skrzydła boczne: krótsze od północy, dłuższe od południa, to ostatnie z wydłużoną, parterową przybudówką, z zakończeniem w kształcie niskiej wieży sześciobocznej, jaką w 1934 roku zaadaptowano na klasztorną kaplicę. Nad korpusem od południowego zachodu, u styku ze skrzydłem południowym, występuje nadbudowana wieża prostokątna o ściętych narożach. Druga wieża prostokątna, ujęta w narożach nadwieszonymi sterczynami, przylega do skrzydła południowego. Elewację wschodnią flankują w narożach dwiema wieże: od południa cylindryczna, od północy ośmioboczna. Korpus i wieże wieńczą krenelaże, osłaniające płaskie dachy czterospadowe. Okna zamknięte półkoliście oraz prostokątne, z gzymsami w typie tudorowskim. W najwyższych kondygnacjach wież zastosowano neoromańskie okienka bliźnie i zwielokrotnione. Układ wnętrz korpusu jest dwutraktowy, skrzydeł przeważnie jednotraktowy, przekształcony w związku z adaptacją pałacu na klasztor. Mimo to reprezentacyjne pomieszczenia zachowały się niemal w niezmienionym stanie od czasu budowy pałacu. Obejmują: owalną dawną salę balową, salę jadalną, mieszczącą się w oktogonie centralnym, antykamerę z piecem kaflowym, główną klatkę schodową, prowadzącą na piętro, wreszcie dawny ogród zimowy (obecną kaplicę). W skład założenia pałacowego wchodzą też wolno stojące budynki mieszkalne i gospodarcze (folwarczne), usytuowane po północnej stronie pałacu, pochodzące głównie z 3. ćwierci XIX wieku, w tym budynek administracyjny, ośmiorak, czterokondygnacyjny spichlerz i stajnia. Całe założenie otacza park krajobrazowy w stylu angielskim z licznymi okazami starodrzewu. Na zachodnim skraju parku, nad stawem, znajduje się neobarokowy pawilon o charakterze letniej rezydencji, zbudowany w 2. połowy XIX w. Integralną częścią założenia jest również neogotycki, jednonawowy kościół parafialny pw. św. Wojciecha, położony u stóp pałacowego wzgórza. Obiekt ów wzniesiono w latach 1859-1866 razem z plebanią i kostnicą z donacji Stefana Narzymskiego i jabłonowskiej parafii według projektu architekta Friedricha Augusta Stuelera z Berlina.

Zabytek dostępny od zewnątrz. Po uzyskaniu zgody Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej istnieje możliwość zwiedzenia kaplicy klasztornej.

Oprac. Lech Łbik, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 09.12.2014 r.

Bibliografia

• Buze E., Mikulski K., Nowosad W., Wojdyło S., Jabłonowo, gmina Jabłonowo Pomorskie. Zespół pałacowo-parkowy, Toruń 1958.
• Chodyński A. R., Rezydencja Narzymskich i Ogińskich w Jabłonowie Pomorskim w 2. połowie XIX i na początku XX wieku, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 16, 2011, s. 84-104.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, z. 2: Powiat brodnicki, opr. Chrzanowski T. i Żurkowska T., Warszawa 1971, s. 34-36.