Wystawność obiektu oparta na wyjątkowym opracowaniu bryły zewnętrznej, wewnętrznej oraz jej detalach, stanowiących jeden z cenniejszych przykładów XIX-wiecznego budownictwa sakralnego w regionie.

Historia

Przyczynkiem do powstania kościoła była potrzeba sprostania oczekiwaniom wiernych, jakie były wzmożone z racji tego, że w latach 80. XIX w. spaliła się romańska świątynia p.w. NMP. Ówczesny proboszcz, Aureli Kompf, wystąpił w dniu 20 kwietnia 1888 r. do Królewskiej Regencji w Bydgoszczy z prośbą o wyrażenie zgody na rozbiórkę ruin starej świątyni i postawienia w jej miejscu nowej. Lokalizacja nie spotkała się z akceptacją, a jako bardziej odpowiednie miejsce wskazano pobliski ogród należący do ks. Kompfa. Ówczesny abp Florian Stablewski w 1892 r. wskazał jako nową lokalizację proboszczowski sad, po czym zlecono określenie ogólnych parametrów konstrukcyjnych radcy budowlanemu, Kuntzlowi. Na podstawie uchwał kościelnych, w maju 1895 r. upoważniono berlińskiego architekta Augusta Rincklakego do przygotowania dokumentacji nowego kościoła. Zostały one przyjęte 29 listopada lub 1 grudnia 1895 roku. Prace budowlane rozpoczynają się jednak dopiero w połowie maja 1898 r. (powody finansowe). 

Realizacją projektu zajęła się firma Kazimierza Przyłuskiego, a nadzór nad projektem pełnił architekt Posin z Charlottenburga. Poświęcenia kamienia węgielnego dokonał 3 kwietnia 1899 r. abp ks. F. Stablewski. Budowa trwała do 1900roku. W następnym roku, 20 października, dziekan inowrocławski ks. prałat Antoni Poniński konsekrował już nową świątynię. 

W wyniku osunięcia się ziemi wraz z częścią kościoła (1907 r.) – północną ścianą transeptu i portalem zawierającym tympanon z rzeźbami, postanowiono zrekonstruować obiekt. Ponieważ zagrożenie budowlane było duże, prob. A. Lubitz w 1911 r. wybudował prowizoryczny kościół pw. Serca Jezusowego, rozebrany po 1946 roku. 

Dopiero od poł. 1927 r. rozpoczęto prace remontowo-budowlane. W dniu 10 kwietnia 1929 r. Komitet Budowlany zatwierdził budowę murowanego ogrodzenia. Tego samego roku, 25 sierpnia, odbudowana świątynia została uroczyście konsekrowana przez abp gnieźnieńskiego i poznańskiego, Prymasa Polski, kardynała Augusta Hlonda. Kościół otrzymał wówczas wezwanie Błogosławionej Maryi Dziewicy. 

Opis

Kościół położony jest w śródmiejskiej części Inowrocławia, poza obszarem starego miasta, ok. 550 m na północ od Rynku. Działkę, na której znajduje się obiekt, wydzielają cztery ulice: Biskupa A. Laubitza, Poprzeczna, Ks. Romana Zientarskiego oraz Plebanka. W odległości ok. 200 m na wschód mieści się Kościół p.w. NMP. Zbliżona do prostokąta działka okolona jest niskim murkiem, składającym się z ceglanych i otynkowanych słupków, połączonych żelaznymi przęsłami. Po jego wewnętrznej stronie nasadzony został szpaler drzew. Wejście główne na plac znajduje się w płd.-wsch. narożu parceli. Drugie, mniejsze od strony południa, stanowi furtka na wschodnim odcinku, prowadząca w kierunku plebanii. Wejścia są jeszcze dwa: od północy i poł. wsch. 

Stylistyka kościoła nawiązuje do późnej fazy tzw. stylu okrągło-łukowego. Jest on orientowany na rzucie zbliżonym do kształtu litery „T”, o bryle wieloczłonowej (addycyjnej). Murowany z cegły ceramicznej pełnej, palonej, na zaprawie wapienno-cementowej, w wątku krzyżowym. Korpus jest trójnawowy z nieznacznie wydzielonym transeptem z portalami w ramionach oraz wysuniętym prezbiterium zamkniętym od wschodu mniejszą absydą. Od wschodu transeptu jedno przęsło, po zachodniej stronie – trzy. Do zachodniej strony korpusu nawowego przylega masyw wieżowy (czterokondygnacyjny) o ujednoliconej szerokości. Pod nim kruchta połączona z nawą główną oraz flankowana dwiema mniejszymi kruchtami przęseł przywieżowych – prowadzą do naw bocznych. Wszystkie portale, gzymsy oraz rzeźba architektoniczna wykonane z piaskowca. 

Prezbiterium flankowane jest symetrycznie zakrystią (od południa) i kaplicą (od północy), oba sięgają ok. połowy jego wysokości. Są one znacznie wysunięte poza linię ścian korpusu nawowego, od wchodu zakończone niewielkimi absydami. Nad stykiem prezbiterium i naw wyrastają nad kalenicę dachu dwie, kwadratowe wieżyczki. Korpus nawowy został zdominowany przez masyw zachodni wieży, złożony z zatopionej w korpusie wieży centralnej oraz ściany parawanowej fasady, ujętej po bokach cylindrycznymi wieżyczkami. Cokół obiega całą świątynię, obniżając się jedynie w części zakrystii i kaplicy.

Korpus nawy, prezbiterium, transept oraz aneksy kryte dachami dwuspadowymi z dachówką ceramiczną (karpiówką). Nad absydami stożkowe. Nad wieżą centralną dach rombowy o więźbie z królem, który jest wyłożony blachą. Podobnie jak stożkowe dachy z lukarnami sąsiednich wieżyczek. 

Trzy wejścia w zachodniej elewacji opatrzone są kamiennymi portalami – centralny zbliżony do wimpergowego, czterouskokowy. Pole tympanonu wypełnione jest pełnoplastycznymi rzeźbami figuralnymi z przedstawieniem Madonny tronującej z Dzieciątkiem, w otoczeniu świętych i błogosławionych. Wimperga zwieńczona krzyżem, pod nim wizerunek twarzy Chrystusa, a całość flankują pełnoplastyczne rzeźby lwów. Powyżej znajduje się rozeta w profilowanym rozglifieniu, ujętym kamiennym wałkiem. Nad portalami bocznymi niewielkie okna o pełnych łukach. Skrajne półszczyty przylegające do wieży opatrzone są podłużnymi wnękami. Te ostatnie występują nad rozetą w liczbie pięciu. Kondygnację tę zamyka fryz korowodowy z dekoracją arkadową. Powyżej pięć otworów dzwonnych, zamkniętych łukami pełnymi. Szczyt wieży dekoruje płytka, trójkątna wnęka arkadowa, pośrodku z trzema zamkniętymi łukami pełnymi otworami okiennymi. Szczyty naroży wieży zaakcentowane sterczynami. Elewacje boczne opracowane podobnie, lecz w sposób bardziej zredukowany. 

Elewacje korpusu nawowego po stronie zachodniej transeptu są trzyosiowe, po wschodniej – jednoosiowe (otwory okienne z łukami pełnymi na osiach); zwieńczone konsolowym gzymsem. Ściany transeptu w przyziemiu opatrzone są uskokowymi portalami. W polu tympanonu południowego płaskorzeźbione przedstawienie Zwiastowania, w północnym – pole puste. Portal zwieńczony trójkątnym szczytem. Powyżej duża rozeta w kwadratowej, płytkiej wnęce, z symbolami ewangelistów w narożach. W szczycie rząd lancetowatych wnęk w układzie piramidowym.

Prezbiterium nad aneksami opatrzone rozetami. Od wschodu zwieńczone trójkątnym szczytem z oculusami. Poniżej absyda z trzema otworami okiennymi, zamkniętymi łukiem pełnym. 

Aneksy przy prezbiterium zwieńczono trójkątnym szczytem, pod którym znajdują się trzy okna (o pełnych łukach, usytuowane w układzie piramidalnym). Między ich absydami, a ścianami prezbiterium znajdują się małe, prostokątne wejścia. 

Wewnątrz nawa główna kryta kolebką, otwarta arkadami na gurtach na nawy boczne. Te z kolei przesklepione krzyżowo z podniesioną strzałką. Przęsła naw bocznych spoczywają na filarach międzynawowych i zdwojonych pilastrach przy ścianach obwodowych. Pomiędzy pilastrami otwory okienne. Na osiach naw bocznych, pod emporą, znajdują się arkady o łukach pełnych, otwarte na niewielkie, prostokątne przedsionki. W zachodniej części empora muzyczna z dekoracją treflową. Na skrzyżowaniu naw sklepienie kopułowe na pendentywach. Centralne filary transeptu posiadają kapitele z rzeźbami aniołów. Prezbiterium wydzielone łukiem tęczowym, sklepione kolebkowo, w absydach konchy, analogicznie do nich – aneksy. W kruchtach strop płaski z sufitem.

Wyposażenie w większości pierwotne, w którego skład wchodzi: ołtarz główny, ołtarze boczne, prospekt organowy, balustrada prezbiterium, ambona, cynobrium, konfesjonały, ławki. 

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania kościoła w czasie odprawianych nabożeństw lub po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Mateusz Załuska, 09-12-2015 r.