Zgromadzony w jego wnętrzu zespół dziesięciu kamiennych epitafiów szlacheckich z końca XVI-XVII wieku, wykonanych przez warsztaty pińczowskie i chęcińskie, stanowi jeden z ciekawszych zbiorów tego typu w północnej Małopolsce. Podobnie unikalny charakter ma polichromia obiektu z 1956 roku autorstwa Barbary i Tadeusza Brzozowskiego.

Historia

Imielno było gniazdem rodowym Porajów. Przedstawiciele tego rodu przy tutejszym kościele w 2. połowie XII wieku ustanowili kolegium kanonickie, a w 2. ćwierci XIII wieku ufundowali murowaną świątynię (zachowaną częściowo do dziś), którą wznieśli muratorzy cysterscy. W 1325 roku sprawowali w niej posługę dwaj plebani i prebendarz. W 2. połowie XV wieku została przebudowana. W czasach Jana Długosza istniały przy parafii prepozytura z kolegium mansjonarzy i scholasteria. W 1. połowie XVII wieku kościół wyrestaurowano i zapewne dobudowano do niego dwie kaplice. W latach 50.-60. XVIII wieku wymieniono jej wyposażenie na późnobarokowe. W 1850 roku zbudowano na placu kościelnym kamienną dzwonnicę. W 1913 roku przeprowadzono renowację kościoła, m.in. wymurowano na nowo południową ścianę prezbiterium. W 1935 roku odsłonięto romańskie wątki ścian obiektu i pomalowano jego wnętrze. W latach 1951-1954 został wyremontowany, a w 1956 roku Barbara i Tadeusz Brzozowscy wykonali w korpusie nawowym i prezbiterium polichromie. W latach 1995-1999, i 2007-2011 konserwacji poddano, m.in.: ołtarze, organy i „marmurowe” epitafia, a w latach 2001 i 2007-2008 wykonano prace budowlano-restauratorskie, m.in.: przy dachu świątyni i tynkach.

Opis

Zespół kościoła usytuowany w zachodniej części wsi, zajmuje wnętrze nieregularnego placu, otoczonego kamiennym murem i starodrzewem. Składa się z romańskiej świątyni, położonej pośrodku tego terenu i z ustawionej na północny-wschód od niej, przy murze, wolno stojącej dzwonnicy z roku 1850. Kościół jest orientowaną, trójnawową bazyliką z prezbiterium, zakończonym prosto. Korpus ujmuje po bokach para symetrycznych, prostokątnych kaplic (północna wewnątrz ośmioboczna), niższych od niego. Od zachodu i północnego-zachodu dostawiono do niego prostokątne, niskie kruchty. Do północnej ściany prezbiterium przylega niska, prostokątna zakrystia. Świątynię wymurowano z kamienia i cegły oraz częściowo wytynkowano. Nakrywają ją dachy dwuspadowy (nad nawą główną z sygnaturką, prezbiterium i kruchtami), pulpitowy (nad zakrystią, nawami bocznymi) i kopulasty z latarnią (nad kaplicami). Skromne kamienne elewacje budowli, o trójkątnych szczytach, wzbogacają od północy skarpy (nawy boczne) i lizeny (prezbiterium). W ścianę południową kaplicy murowano płaskorzeźbę przedstawiającą Chrystusa w sarkofagu z narzędziami jego męki z XV wieku (?). Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe (nawa główna, prezbiterium, zakrystia), kolebkowe (nawy boczne), kolebkowe z lunetami (kaplica północna) kopułowe na trompach (kaplica południowa). W prezbiterium znajdują się romańskie kolumienki-służki przy filarach i dwa okna. Wejście z prezbiterium do zakrystii akcentuje „marmurowy” portal z 2. połowy XVII wieku (atryb. warsztat chęciński). Sklepienia nawy i prezbiterium oraz ściany naw bocznych sklepienie prezbiterium pokrywa polichromia o tematyce religijnej, wyk. przez Barbarę i Tadeusza Brzozowskich w roku 1956. Wśród elementów wyposażenia świątyni godnymi uwagi są, m.in.: ołtarz główny z ok. 1750 r. (wykonawca pomocnik Johann George Lehnera?, z obrazem MB Szkaplerznej z około 1750 roku), ołtarz św. Anny z 1764 roku (wykonawca Michał Dobkowski i stolarz Paweł Bernacki, z sygn. obrazem Józefa Kopacińskiego), kilkanaście kamiennych epitafiów z XVI-XIX wieku wykonanych przez artystów z Pińczowa, Chęcin i Dębnika. Trójkondygnacyjna wieża na planie kwadratu, o obłych bokach, została wymurowana z cegły i w całości wytynkowana. Nakrywa ją dach namiotowy z pseudolatarnią pośrodku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 02.10.2014 r.

Bibliografia

• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 29.
• Białoskórska K., Problem relacji polsko-włoskich w XIII wieku — zagadnienie mecenatu biskupa Iwona Odrowąża i małopolskich opactw cysterskich, „Polska Akademia Nauk. Oddział w Krakowie. Sprawozdania z posiedzeń komisji” 1963, s. 249-257.
• S. Borkiewicz, Z. Linowski, Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce 1937 s. 38-47.
• Corpus inscriptionum Poloniae, t. I: Województwo Kieleckie, red. J. Szymański, z. 2: Jędrzejów i region jędrzejowski, wyd. i oprac. B. Trelińska, Kielce 1978, s. 35-47.
• Czerni K., Piękni poplamieni brudem [śmierć Tadeusza Brzozowskiego], „W Drodze” 1987, nr 9, s. 28-31.
• Dąbrowska E., Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s. 51, 100, 102, 132, 208-209.
• Dettloff A., Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII wieku. Twórcy, nurty, tendencje, Kraków 2013, s. 46, 54-55, 75-76, 79-82.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński i B. Wolff, z. 3: Powiat Jędrzejowski, oprac. T. Przypkowski, Warszaw 1957, s. 3-5.
• Kubica E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. XVII 1996, s. 131-189.
• Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do 1795, t. 3, Kraków 2000, s. 411-412.
• Łoziński J. Z., Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973, s. 119.
• Morawski P., Prace konserwatorskie w woj, kieleckim (1954-1956), „Ochrona Zabytków” 1957, z. 1, s. 51-54.
• Nowak B., Ród Porajów w Małopolsce w średniowieczu, Kraków 2009, s,. 95-95, 354, 508.
• Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 106-107.
• Sztuka polska przedromańska i romańska o schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. 2: Katalog i bibliografia zabytków, oprac. M. Pietrusińska, Warszawa 1971, s. 696.
• Szydłowski T., Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwie krakowskim i kieleckim, Kraków 1928, s. 83,85-86, 88.
• Szymański J., Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku, Lublin 1995, s. 34-37.
• Świechowski Z., Architektura Romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 75-76.
• Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 113-116.
• Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskiem, Marjówce 1930, reprint Kielce 2000, s. 25-33.
• Wojtasik Z., Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych- prowadzone pod od 1990 roku do połowy 2000 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 65.
• Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 126-7.