Jest cennym świadectwem wielokulturowego dziedzictwa Wielkopolski, jednym z najstarszych zabytków zachowanych w gminie Krzyż Wlkp.

Historia

Wiek XVIII to okres rozkwitu osadnictwa olęderskiego nad Notecią. Na terenie obecnego powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego działalność kolonizacyjną prowadzili właściciele dóbr wieleńskich - Sapiehowie. W roku 1716 przy starej drodze wykorzystywanej do transportu sukna z Trzcianki do mostu na Drawie powstała wieś Huta Szklana. Jej nazwa wywodzi się od huty szkła, założonej tu już w roku 1709 przez pochodzącego z Czech szklarza Johanna Georga Brocksa. Zarządzenie o założeniu wsi wydał w imieniu Jana Sapiehy, właściciela dóbr wieleńskich, komisarz Franz Budde. Za Piotra Sapiehy, w latach 1741-66 obszar wsi został powiększony drogą kupna nieużytków i trzęsawisk. Początkowo osadnicy nie mieli własnego kościoła, mogli jedynie uczestniczyć w nabożeństwach w pobliskich wsiach Dębogóra lub Herburtowo. Dopiero w roku 1774 gmina wybudowała skromny szachulcowy kościół. Nabożeństwa odprawiał tu pastor z Dębogóry. Na przełomie XIX i XX wieku świątynia została odnowiona.

Po roku 1945 budynek został przejęty przez katolików, w latach następnych - zmodernizowany (m. in. w roku 1963 odnowiono ołtarz, w latach siedemdziesiątych rozebrano trójboczne zamknięcie partii prezbiterialnej, dobudowano zakrystię, otynkowano ściany, zmieniono układ okien, we wnętrzu usunięto empory oraz wykonano boazerię). Świątynia pełni funkcję kościoła filialnego parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krzyżu Wielkopolskim, prowadzonej do 1963 roku przez Kapucynów, później - przez Salwatorianów.

Opis

Kościół usytuowany jest w północnej części miejscowości, na wschód od szosy z Krzyża do Żelichowa, przy lokalnej drodze wiejskiej do Wizan. Jego elewacja frontowa skierowane jest na pd. wsch. Świątynię otacza dawny cmentarz przykościelny o kształcie zbliżonym do prostokąta, ogrodzony od ulicy metalowym ogrodzeniem, z pozostałych stron - parkanem z elementów betonowych. Na cmentarzu ustawiono kamień z napisem upamiętniającą 300-lecie założenia wsi, nieco dalej wznosi się murowana dzwonnica. Na pd. wsch. od kościoła, po drugiej stronie drogi do Wizan znajduje się budynek dawnej szkoły. Za kościołem przepływa strumień (odnoga rzeczki Człopicy).

Jednonawowy, salowy kościół wzniesiony został na planie prostokąta. Jego partia prezbiterialna (pn.-zach.) pierwotnie zamknięta była trójbocznie, obecnie, po jej rozbiórce dobudowano tu prostokątna przybudówką mieszczącą zakrystię i pomieszczenie gospodarcze. Nawa nakryta jest wysokim dachem dwuspadowym, natomiast nową, nieco niższą przybudówkę nakryto dachem trójspadowym.

Kościół jest budynkiem drewnianym, wzniesionym na kamiennej podmurówce, w konstrukcji szkieletowej, z wypełnieniem cegłą. Ściany obustronnie otynkowano. Nowa przybudówka wzniesiona została z cegły i otynkowana. Dachy kryte są ceramiczną dachówką zakładkową. Wnętrze nakryte jest stropem drewnianym podbitym listwami boazeryjnymi.

Na zewnątrz kompozycja ścian pierwotnie oparta była na kontraście ciemnych belek konstrukcji szkieletowej i jasnych, otynkowanych, malowanych na biało wypełnień. Obecnie ściany pokryte są gładkim, jasnym tynkiem. Elewacja frontowa jest dwuosiowa, z niesymetrycznie umieszczonym wejściem zamkniętym odcinkowo oraz wnęką, w której ustawiono figurę Matki Boskiej. Ponad wejściem prostokątne okienko. Szczyt oszalowano deskami: w dolnej części układanymi pionowo, wyżej - „w jodełkę”. Elewacje boczne czteroosiowe, okna o zróżnicowanej szerokości, prostokątne, ujęte prostymi drewnianymi opaskami malowanymi na brązowo. Szczyt pn.-zach. oszalowany pionowo układanymi deskami. Ściany przybudówki są tynkowane, w ścianie pd.-zach. - wejście do zakrystii, w ścianie pn.-zach. - para wąskich okien.

Wnętrze kościoła nakryte jest drewnianym stropem wspartym na ścianach obwodowych oraz dwóch prostych słupach. Dolne partie ścian pokrywa nowa boazeria. Również strop podbity jest listwami boazeryjnymi. Nie zachowały się wsparte na profilowanych słupach empory wzdłuż ściany pd.-wsch. oraz ścian bocznych. Nie istnieje również ołtarz z 1774 r.

Z dawnego wyposażenia zachowały się dziewiętnastowieczne drzwi główne drewniane, jednoskrzydłowe, opierzane deskami „w romb”, nabijane ćwiekami, z ozdobnymi zawiasami pasowymi. Na dzwonnicy zawieszono trzy stalowe dzwony odlane w Bochum w 1870 r.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz oraz - po wcześniejszym uzgodnieniu - wewnątrz.

Bliższe informacje oraz godziny Mszy Św. są podane na stronach internetowych Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej: www.diecezjakoszalin.pl oraz Parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krzyżu Wlkp.: www.krzyz.sds.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 31-01-2017 r.