Efekt dużej plastyczności obiektu został osiągnięty poprzez zróżnicowanie kolorystyczne utrzymanego w beżowej (piaskowcowej) tonacji ceglanego wątku murów i ciemnej czerwieni elementów konstrukcyjnych: cokołów, podpór, gzymsów i łuków wykonanych z glazurowanych kształtek. Godna uwagi jest również techniczna perfekcja wykonania zarówno prefabrykatów, jak również ich murowania.

Historia

Początki świątyni w Horyszowie Polskim sięgają XVIII w. W 1743 r. istniała parafia z cerkwią greckokatolicką, po 1875 r. zamieniona na prawosławną. Obecną murowaną cerkiew wzniesiono w l. 1901-1903. W lutym 1919 r. erygowano parafię rzymskokatolicką i w tym samym roku cerkiew przejęto na kościół. W l. 1942-43 obiekt był użytkowany jako magazyn zbożowy przez niemieckie władze kontyngentowe. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. przejęto obiekt na kościół i nastąpił doraźny remont stolarki i wyposażenia.  W l. 1950-53  Franciszek Stanuch wykonał drewniane ołtarze  główny i boczne w stylu eklektycznym. W 1952 r. założono w świątyni instalację elektryczną. W 1953 r. zamontowano organy, wykonane w zakładzie Biernackiego w Krakowie. Obok kościoła w 1970 r. zbudowano dzwonnicę wg proj. inż. Gogojewicza. W 1992 r. wykonany został remont dachu, wymieniono jego pokrycie na blachę miedzianą.

Opis

Cerkiew z cmentarzem kościelnym i murowaną dzwonnicą jest położona w centralnej części wsi, przy skrzyżowaniu drogi głównej z szosą w kierunku Horyszowa Polskiego Nowej Kolonii.

Cerkiew jest orientowana, frontem skierowana na zachód, założona na planie podłużnym, trójdzielnym, składającym się z kruchty, jednej nawy i prezbiterium. Kruchtę świątyni pomniejszono  poprzez budowę w  jej pn. części schodów na chór, wieżę i poddasze, natomiast w pd. części przez budowę pomieszczenia o funkcji składziku. Nawa jest prostokątna, wydłużona, prezbiterium niższe i węższe, zamknięte łukiem pełnym z kwadratowymi zakrystiami po bokach. Świątynię wzniesiono z cegły, od zewnątrz nie została otynkowana. Jest jednokondygnacyjna, z pięciokondygnacyjną wieżą dzwonną w fasadzie. Mur od zewnątrz posiada wątek główkowy, zbudowano go z cegły w kolorze żółtym, dekoracje muru z cegły czerwonej. Nawa jest kryta dachem dwuspadowym, prezbiterium dachem dwuspadowym, nad półkolistym zamknięciem zastosowano dach ośmiopołaciowy, zakrystie przykryto dachem trójpołaciowym, natomiast kondygnacje wieży daszkami dwuspadowymi z wysuniętymi okapami. Nad ostatnią kondygnacją wieży znajduje się oktagonalny ostrosłup z łacińskim krzyżem osadzonym w zwieńczeniu kuli. Wszystkie dachy zostały pobite blachą miedzianą. 

Elewacja frontowa zachodnia jest symetryczna, 3-osiowa z otworem wejściowym ujętym wgłębnym neoromańskim portalem zamkniętym łukiem pełnym. W portalu zastosowano półkolumienki, zwieńczone rozbudowanymi głowicami  tworzącymi wiązki, na których wsparto archiwolty zamykające portal. Ponad portalem znajduje się biforium wsparte na neoromańskiej kolumience. Po obu stronach głównego wejścia zostały symetrycznie usytuowane dwa wąskie i wydłużone otwory okienne zakończone półkoliście, wsparte na masywnych, profilowanych gzymsach podokiennych z kostkowymi kroksztynami. Środkową część fasady lekko cofnięto i tworzy ona w ten sposób wnękę ujętą w pseudolizeny, zamkniętą od góry trójliściem, w którym znajduje się krzyż łaciński z cegieł o odmiennej barwie niż cegły wątku. Partie boczne fasady poprzez uskokowe cofnięcie lica tworzą wnęki ujęte w pseudolizeny, zamknięte od góry połową trójliścia, zwieńczone ukośnymi gzymsami odcinkowymi o bogatym profilowaniu i zdobieniu kształtek. Część środkowa fasady została zwieńczona przełamującym się gzymsem. 

Elewacja boczna południowa w partii korpusu nawowego jest 3-osiowa, z wysuniętą mocno przed lico niższą 1-osiową zakrystią, przybudowana do prezbiterium, z pozbawioną okien częścią zamykającą kruchtę. W części korpusu nawowego zastosowano sekwencję trzech triforiów umieszczonych we wnękach oddzielonych od siebie lizenami i zamkniętych trójliściem, wspartych na masywnych profilowanych i dekorowanych ornamentem kostkowym gzymsach odcinkowych. Okna triforiów zostały zamknięte półkoliście opaskami z kształtek o odmiennej barwie niż lica ściany, środkowe okna są o 1/3  wyższe od bocznych.  

Elewacja boczna północna jest analogiczna do południowej, jedynie w północnej ścianie kruchty posiada dodatkowe pojedyncze wąskie okno. 

Elewacja wschodnia (od strony prezbiterium) jest symetryczna. Półkoliście zamknięte prezbiterium obieg rząd dziewięciu arkad filarowych przeciętych masywnymi gzymsami podokiennymi i zamkniętych od góry archiwoltami z kształtek o odmiennej barwie niż wątek ściany. Z dziewięciu arkad w dwóch umieszczone zostały otwory okienne, pozostałe siedem to ślepe arkady. Elewacje boczne oraz wschodnią od strony prezbiterium, wieńczy masywny, bogato profilowany i dekorowany gzyms z kształtek, analogiczny do elewacji frontowej. 

Elewacje wieży dzwonnej są symetryczne, od pn. i pd. 1-osiowe, od wsch. i zach. 3-osiowe i bardziej rozczłonkowane. Otwory okienne są tu zamknięte półkoliście i wypełnione żaluzjowymi, dwuskrzydłowymi okiennicami. Wieża została zwieńczona wysokim ostrosłupowym hełmem z kulą, na której osadzono krzyż.  

We wnętrzu świątyni sklepienie nawy głównej zostało przykryte drewnianą tynkowaną kolebką. Chór śpiewaczy jest drewniany, wsparty na czterech kolumnach, schody na chór ceglane, balustrada drewniana, organy z 1953 r. wykonane w Zakładzie Biernackiego w Krakowie. Ołtarze główny i boczne są  drewniane, eklektyczne, wykonane przez lokalnego artystę Franciszka Stanucha w l. 1950-53. Wnętrze kościoła zostało ozdobione w 1972 r. polichromią autorstwa Mariana Pecki, którą stanowią tonda dwunastu apostołów i postać Matki Boskiej Miłosiernej, namalowane na sklepieniu nawy oraz scena Golgoty na szerokim łuku tęczowym.

Cmentarz, który otacza cerkiew, ma kształt prostokątny. Jest ogrodzony metalową siatką z przęsłami zawieszonymi na murowanych ceglanych słupach z cegły żółtej i czerwonej (analogicznej jak w murze cerkiewnym), z bramą główną od strony zach. Na cmentarzu kościelnym znajdują się drewniane krzyże misyjne z 1962 i 1971 r., figura NMP z 1954 r., wykonana z piaskowca, oraz w jego pd.-zach. narożu murowana dzwonnica. 

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID w Lublinie, 02.12.2016 r.