Zachowały się w dobrym stanie wały ziemne oraz fosa.

Usytuowanie i opis

Zamczysko znajduje się w południowo-wschodniej części osady Horodło, po lewej stronie drogi wyjazdowej w kierunku Matcza i Hrubieszowa, bezpośrednio przy granicy państwowej z Ukrainą. Usytuowane jest na najwyższej terasie nadzalewowej Bugu, wznoszącej się około 18 - 19 m ponad poziom lustra rzeki i opadającej stromą skarpą do rzeki. Intensywnie meandrujący Bug systematycznie niszczy erozją wzniesienie, a zarazem relikty grodziska. Stanowisko nazywane jest „Zamczyskiem” lub „Wałami Jagiellońskimi” .Zamczysko o powierzchni około 1 ha, powstało poprzez odcięcie głęboką fosą części wierzchowiny lessowej i wzmocnienie jej dodatkowo wałem zewnętrznym. Do chwili obecnej z założenia zamkowego przetrwały częściowo wały ziemne. Fosa otaczająca niegdyś zamek od strony północnej, zachodniej i południowej, zachowała się dość dobrze jedynie w partii zachodniej. Jej głębokość, licząc od poziomu majdanu, wynosi 4-6 m, natomiast zachowana szerokość 3-6 m na całej długości i do 10 przy spadku w kierunku Bugu. Na powierzchni stanowiska nie są widoczne żadne elementy architektury. Obiekt jest poważnie zniszczony i nadal niszczony podmywaniem wodami rzeki, co powoduje osuwanie się skarpy do Bugu. Teren zamku porastają intensywnie drzewa i krzewy.

Historia

Prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu (XII - XIII w.) funkcjonował na terenie dzisiejszej osady Horodło Około poł. XIV w. postał na jego miejscu zamek, wzmiankowany w 1382 r., który funkcjonował do pocz. XVIII w. (1709 r. ?), kiedy został zniszczony przez wojska szwedzkie. W XVIII w. istniał dwór starościński, zbudowany w obrębie wałów zamczyska.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1287 r., która wymienia „sieło Horodel” . Była to wówczas osada zasiedlona przez chłopów tzw. smerdów, leżąca przy szlaku handlowym. Zachowane relikty wałów ziemnych utożsamiane są z zamkiem, po raz pierwszy wzmiankowanym w 1382 r. w kronice Janka z Czarnkowa jako jeden z ”najznaczniejszych zamków na Rusi”. Istnieje przypuszczenie, ze powstał on na miejscu starszego grodu, o czym świadczą znaleziska powierzchniowe z terenu zamczyska, datowane od X do XIII w., oraz liczne i przeważnie duże osady otwarte, lokowane wzdłuż Bugu w bliskim sąsiedztwie grodu, datowane głównie na XII-XIII w., z najstarszą wśród nich z VIII w. Zamek wzniesiono około połowy XIV wieku, przypuszczalnie z fundacji króla Kazimierza Wielkiego dla obrony nowo przyłączonych do Korony ziem ruskich. W 1413 r. zamek horodelski był miejscem zawarcia unii polsko-litewskiej. Kolejne informacje pochodzą z 1611 oraz z 1639 r i ukazują drewnianą warownię, otoczoną fosą, do której prowadził od strony miasta most drewniany, zbudowany na palach, zamknięty bramą wjazdową. W obrębie dziedzińca zamkowego stał dwór alkierzowy drewniany z wieżyczką, dalej wolnostojąca wieża oraz zabudowania gospodarcze. Założenie obronne zostało poważnie zniszczone podczas wojen w połowie XVII w., o czym informuje wzmianka źródłowa z 1662 r. Ostatecznie zamek uległ zniszczeniu w 1706 r. podczas wojny północnej, kiedy wojska szwedzkie w Horodle przeprawiały się przez Bug. Lustracja z 1765 r. wymienia ruiny zamku i dwór starościński nowo wybudowany. W początkach XX w. teren zamczyska nie posiadał już żadnych zabudowań. W 1916 r. zaorano wały, natomiast zebrane z powierzchni szczątki cegieł, kamieni, kafli i przedmiotów metalowych wrzucono do rzeki. Prawdopodobnie z wyposażenia zamku pochodzą: kamienny stół, ława i dwa posągi lwów, stojące dziś na rynku horodelskim.

Stan i wyniki badań

Brak archeologicznych badań wykopaliskowych. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonał Kazimierz Bęcek w 1986 r. Badania powierzchniowe AZP na stanowisku przeprowadził Sławomir Jastrzębski w 1984 r.Badania powierzchniowe wskazały, że we wczesnym średniowieczu istniało bogate osadnictwo na terenie i w okolicach dzisiejszego Horodła. Prawdopodobnie w miejscu dzisiejszego zamczyska funkcjonował w XII-XIII w. gród, o czym świadczą zebrane z powierzchni fragmenty naczyń glinianych. Grodowi towarzyszyły osady otwarte, lokowane wzdłuż Bugu, niektóre o początkach znacznie wcześniejszych niż warownia, bo datowane już na VIII stulecie. Na terenie miejscowości w dzisiejszych granicach administracyjnych znaleziono 20 takich miejsc osadniczych. W pobliżu grodu zdecydowanie przeważały duże osady otwarte. Od strony południowo-zachodniej znaleziono ślady największej osady, datowanej materiałami archeologicznymi od XII w., która stanowiła podstawowe zaplecze funkcjonującego grodu. Podczas doraźnych zwiadów terenowych prowadzonych przez służby konserwatorskie, mimo słabej widoczności spowodowanej gęstym poszyciem terenu drzewami i krzewami, znajdowane są na powierzchni zamczyska oraz w osuwającej się do rzeki skarpie, fragmenty naczyń glinianych, kafli oraz cegły tzw. palcówki, datowanych od wczesnego średniowiecza po okres nowożytny.

Grodzisko jest dostępne dla zwiedzających. Leży na trasie „ Szlaku Nadbużańskiego”.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 20.09.2012 r.